Перевод: с исландского на английский

с английского на исландский

to vary

  • 1 vera breytilegur

    Íslensk-ensk orðabók > vera breytilegur

  • 2 BREYTA

    * * *
    (-tta, -ttr), v.
    1) to change, alter (breyta átrúnaði);
    refl., breytast; hafa þau eigi breyzt síðan, they have not changed since;
    2) to vary; breyta háttum, to vary the metre; breyta hári sínu, to dress one’s hair; réttr ok breyttr, plain and artificial;
    3) absol. to condiuct oneself, do, act; munum við báðir í brott komast, ef við breytum svá, if we do so; breyta eptir em, to imitate; breyta til es, to attempt.
    * * *
    tt, [braut, via], to alter, change: bregða implies the notion of breach, breyta simply denotes change: with dat.; b. farveg (of a river), to form a new channel, Grág. i. 350, Nj. 4, Ld. 158, Fms. ii. 158, Fb. i. 292; flestar Þjóðir þurfa at b. ( transform) nafni hans til sinnar tungu, Edda 14; þá vóru snjóvar miklir ok breyttir (changed, become impassable) vegir allir, Eg. 543, Rb. 262 (where the acc. is wrong;).
    β. reflex., hafa þau ekki breyzk síðan, they have not changed since, Fms. viii. 5.
    γ. to vary; b. háttum, to vary the metre, Edda 121; b. hári sínu, to dress the hair, Greg. 45; b. málum, to speak rhetorically, dress one’s words, Fms. vi. 392; réttr ok b., plain and artificial, Edda 120; úbreyttr, plain.
    II. metaph., absol. without case, to conduct oneself, act, do, behave; ef við breytum svá, if we do so, Nj. 202, Ísl. ii. 181, Fms. i. 150; b. eptir e-m, to imitate, Symb. 15; b. til e-s, to attempt, Grág. ii. 94.
    2. in mod. use chiefly in moral sense, to behave, conduct oneself; b. vel, illa, kristilega, cp. breytni, N. T., Vidal., Pass.

    Íslensk-ensk orðabók > BREYTA

  • 3 EINGI

    einginn, in old writers more freq. spelt ‘eng’ (which accords with the mod. pronunciation), engi, enginn, qs. einn-gi from einn, one, and the negative suffix -gi:—none.
    A. THE FORMS vary greatly:
    1. the adjective is declined, and the suffix left indeclinable; obsolete forms are, dat. eino-gi or einu-gi ( nulli), ægishjálmr bergr einugi, Fm. 17; einugi feti framar, not a step further, Ls. 1; svá illr at einugi dugi, Hm. 134; in old laws, ef maðr svarar einugi, Grág. (Þ. Þ.) i. 22; acc. sing. engi, engi mann, Hkv. 1. 37; engi frið, Hm. 15; engi jötun (acc.), Vþm. 2; engi eyjarskeggja, Fas. i. 433 (in a verse); also in prose, engi mann, Ó. H. 68; engi hlut, 33, 34: engi liðsamnað, 36, Mork. passim; engi knút fékk hann leyst, ok engi álarendann hreift, Edda 29.
    2. the -gi changes into an adjective termination -igr; gen. sing. fem. einigrar, Hom. 22, Post. 645. 73; dat. sing. fem. einigri. Hom. 17; acc. sing. fem. einiga, Fas. i. 284 (in a verse); nom. pl. einigir, Jd. 1; fem. einigar, Grág. i. 354; gen. pl. einigra, Post. 73; dat. einigum: this obsolete declension is chiefly used in the sense of any, vide below.
    3. declined as the pronom. adj. hverr or nekverr (= nokkur); dat. sing. fem. engarri; gen. pl. aungvarra, Fms. ix. 46, Stj. 70; dat. sing. fem. aungvarri, Mork. 187; hereto belongs also the mod. neut. sing. ekkert.
    4. the word is declined as the adj. þröngr, with a final v; nom. fem. sing. öng sorg ( no sorrow), Hm. 94; nom. masc. öngr or aungr, Skv. 2. 26, Nj. 117 (in a verse), Fms. vi. 42 (Sighvat), i. 132 (Vellekla), etc.
    5. adding -nn, -n to the negative suffix, thus einginn, fem. eingin, neut. pl. eingin (or enginn, engin); in the other cases this n disappears. Out of these various and fragmentary forms sprung the normal form in old and modern writings, which is chiefly made up of 1, 4, and 5: old writers prefer nom. engi or eingi, but modern only admit einginn or enginn; gen. sing. masc. neut. eingis, einskis or einkis (enskis, Grág. i. 163; einskis, 25 C), engis or eingis, Eg. 74, 714, 655 xxxii. 10; einkis, Fms. x. 409: in mod. usage einskis and einkis are both current, but eingis obsolete: neut. sing. ekki assimilated = eit-ki or eitt-ki, in mod. usage ekkert, a form clearly originating from 3 above, but which, however, never occurs in old MSS.,—Fms. iii. 75, Landn. (Mant.) 329, Gþl. 343 (cp. N. G. L. ii. 110), are all paper MSS.,—nd only now and then in those from the end of the 15th century, but is common ever since that time; the N. T. in the Ed. of 1540 spelt ekkirt: in the nom. sing. old writers mostly use eingi or engi alike for masc. and fem. (eingi maðr, eingi kona), whereas modern writers only use einginn, eingin (einginn maðr, eingin kona); this form also occurs in old MSS., though rarely, e. g. engin hafði þess gáð, Stj. 6; einginn karlmaðr, 206; eingin atkvæði, Fms. v. 318: eingin hey, Ísl. ii. 138; chiefly in MSS. of the 14th or 15th centuries: acc. sing. masc. engan or öngan is in MSS. much commoner than eingi (engi), see above, e. g. engan háska, Fms. ii. 322; fyrir engan mun, Gþl. 532, etc.: in the other cases the spelling and pronunciation are at variance. Editions and mod. writers usually spell engra, engrar, engri, engum, engu, engan, enga, engir, engar, but these forms are pronounced throughout with ö or au, öngra, öngrar, öngri, öngum or öngvum, öngu or öngvu, öngan or öngvan, önga or öngva, öngir or öngvir, öngar or öngvar; that this is no mod. innovation is amply borne out by some of the best vellum MSS., e. g. Arna-Magn. 468, Ó. H., Fb., Mork.; öngum manni, Nj. 82; öngri munuð, 10; öngvar sakir, 94; önga fárskapi, 52; aungu vætta, Stj. 208; öngvan þef, 7; öngu nýtr, Fb. i. 284, 365; öngvan hlut, 166; öngum, 25; aungum várum bræðra, 63; avngir, Ó. H. 184; öngva, 146; öngu, 184 (freq.); avnga menn, Ísl. ii. 349 (Heið. S. MS. Holm.); öngvir diskar, 337; öngum, Grág. i. 27; avngver menn, Bs. i. 337 (Miracle-book); öngom, 346, 347; önga björg, 349; en sér öngu at una, Hm. 95, Mork. passim, etc.: these forms are clearly derived from 4 above. [The word is exclusively Scandin.; Dan. ingen, neut. intet; Swed. ingen, inga, intet; Ivar Aasen ingjen, neut. inkje.]
    B. THE SENSE:
    I. ‘not one;’ used as adj. with a subst. none, no, not any; þeir vissu sér eingis ótta ván, Eg. 74; man hann einigrar (= ongrar) ömbunar vætta af Guði, Post. 73, and in numberless cases.
    2. used absol. (Lat. nemo) as subst. none, naught; ekki er mér at eigna af þessu verki, Fms. ii. 101; enda virðask einkis vætti þau er þeir bera, Grág. i. 25; enginn konungs manna, Fms. i. 104; ok lét þá ekki ( naught) hafa af föðurarfi sínum, Eg. 25; eingi þeirra, Skálda 165; fur hann var enskis örvænt, Ísl. ii. 326; en svarar engu, Ld. 202; at öngu, for naught, Fms. iv. 317; öngum þeim er síðarr kemr, Grág. i. 27; þa skal enga veiða, none of them, ii. 338; engi einn, none, Fms. v. 239; sem engin veit fyrri gert hafa verit, K. Á. 28; ekki skorti þá (ekkert, Ed. from paper MS.), Fms. iii. 75.
    β. neut. ekki with gen. pl. in a personal sense, ekki manna, ‘nought of men,’ = engir menn or enginn maðr, no man, not a single man, Ó. H.; ekki vætta, nought, Fms. viii. 18; öngu vætta, nought (dat.), xi. 90; ekki skipa, not a single ship, etc. (freq. in old writers): einskis-konar, adv. in nowise, Sks. 713: engan-veginn, adv. noways.
    3. neut. ekki is freq. used as adv. = eigi, q. v., Edda 20, Fms. ii. 81, vii. 120, xi. 22, Grág. i. 206, Eg. 523.
    II. any; this sense is rare and obsolete, and probably also etymologically different from the preceding (cp. A. S. ânig):
    α. after a negative; á hón eigi at selja fjárheimtingar sínar, né sakar einigar, Grág. i. 354; er eigi saurgisk í einigri líkams úhreinsun, Hom. 17; hvat sem engi segir, Þiðr. 178; aldregi skalt þú þat heyra né engi annarra, 128; aldri fyrr í engri herferð, 29; má eigi þar fyrri undir búa eingi sá er tempraðan bólstað vill hafa, Sks. 45 new Ed.; né önnur eingi, Skálda (Thorodd) 165; því at hanu má hvárki vaxa nó þverra, né á engi veg skapask í sínu at kvæði, 166; eigi skal maðr gildra í mörku annars til einigra dyra, N. G. L. i. 242.
    β. after a comparative; prettvísari en ekki annat kvikendi, Mar.; þíðari ok fegri en engi maðr annarr, Stj. 524; sæmilegri en engan tíma fyrr hafði hann verit, 196; um þat fram (= framar) en engi hans frænda hefir haft fyr hánum, Fagrsk. 11.

    Íslensk-ensk orðabók > EINGI

  • 4 HÁR

    * * *
    I)
    (há, hátt), a.
    1) high; á háfum fjöllum, in high mountains; hæri en, higher than;
    2) tall (hár maðr vexti);
    3) superl. at the highest pitch; meðan hæst væri vetrar, sumars, in the depth of winter, in the height of summer;
    4) high, glorious; hæstu hátíðir, the highest feasts;
    5) loud (hár brestr); mæla hátt, to speak loud; hón verðr há við, she becomes clamorous or excited.
    (gen. hás, pl. háir), m. thole.
    n. hair (jarpr á hár).
    * * *
    1.
    adj., fem. há, neut. hátt, vide Gramm. p. xix; compar. hæri or hærri, superl. hæstr; hæðstr and hærstr, which are found in old printed books, are bad forms; for the inflexions, (which vary much, sometimes inserting f or v, sometimes not,) see the references below; in mod. usage the v is usually dropped, but the cases are bisyllabic, e. g. háir, háar, háa, háum, instead of the old hávir, hávar, háva, háfum or hám; the definite form in old writers is hávi or háfi, in mod. hái: [Ulf. hauhs = ὑψηλός; A. S. heah; Engl. high; O. H. G. hoh; Hel. hoh; Germ. hoch; old Frank, hag or hach; Swed. hög; Dan. höj; all of them with a final guttural, which in mod. Dan. has been changed into j; the final labial f or v, which in olden times was so freq. before a vowel, may be compared to laugh, rough, etc. in mod. Engl.; the g remains in the cognate word haugr]:—high; stiga sex álna háfan, Vm. 129; í hám fjalla-tindum, Edda 144 (pref.); á háfum fjöllum, Skálda 181; há fjöll, Getsp.; á hám gálga, Fsm. 45; á bekk hám, Akv. 2; hár bylgjur, Edda (Ht.); á borg inni há, Am. 18; á há fjalli, Gm. 17, Bs. i. 26 (in a verse); enar hæstu fjalla hæðir, Stj. 59; hár turn, Hkr. iii. 63; skaptið var eigi hæra, en …, Eg. 285 (of a spear); hátt hlaup, a high leap, i. e. from a high place, Fms. i. 166; hæri en grön er vex á hæsta fjalli, Hom. 152; hávar bárur, Gh. 13: hávar unnir, Skv. 2. 16; háfan garð, Fms. vi. (in a verse); hávu grasi, Hm. 120; but há grasi. Gm. 17; upp-háfa skúa, high boots, Fms. vii. 321: phrases, bera hæra skjöld, hlut, to carry the highest shield, lot, Fas. i. 383, Ld. 322.
    2. tall; hárr maðr vexti ( tall of stature), manna hæstr, very tall, Fms. i. 155; hárr maðr ok harðvaxinn, vii. 321.
    3. a metrical term; syllables in rhyme having the same consonants and quantity of vowels are jafn-háfar, in the same strain; kvattú svá? ‘gröm skömm’ eigi eru þær hendingar jafn háfar; ‘hrömm skömm’ þat væri jafnhátt, Fms. vi. 386.
    II. metaph. high, sublime, glorious; hærri tign, Fms. i. 214; enir hæstu Guðs postular, 625. 82; í hærra haldi, Fms. vii. 112; margar ræður þvílíkar eða enn hæri, or still sublimer, Sks. 635; hljóta háfan sigr, a glorious victory, Merl. 2. 69; háfan ávöxt, Mar. kv. 17; hæstu daga, hæstu hátíðir, the highest days or feasts (hátíð), Fms. x. 22.
    2. at the highest pitch; meðan hæstir eru stormar um vetrinn, Sks. 46; at hann væri kyrr meðan hæst væri vetrar, in the depth of winter, Fms. ix. 480; meðan hæst væri sumars, in the height of summer, Lv. 43; hátt vetrar megin, Sks.; cp. há-degi, há-vetr, há-sumar (below).
    3. loud; blása hátt (a trumpet), Vsp. 47; brestr hár, Fms. xi. 10, Glúm. 375; mæla hátt, to speak loud, Nj. 33; ok söng í hátt, it gave a loud sound, 83; kveða við hátt ok öskurliga, Fms. v. 164; þó þetta væri eigi hátt talat í fyrstu, ix. 250; æpa hátt, Sks. 653; hafa hátt, to make a noise; cp. gráta hástöfum (below), há-vaði (below); hón verðr há við, she became clamorous, excited, Ísl. ii. 350; hlæja hátt, to laugh loud, Skv. 2. 15.
    III. a mythol. pr. name, both Hár and Hávi, Edda; Hávi and Hár are names of Odin the High, whence Háva-mál, n. pl. the name of a poem, the Sayings of the High.
    2. prefixed in the pr. names Há-kon, Há-leygr, Há-rekr, Há-mundr, Há-steinn, Há-varðr, Há-varr; and in local names, Háfa-fell, etc.
    IV. neut. as adverb; geisa hátt, Edda 146 (pref.); skín hann nú því hærra, Fms. v. 241; unna e-m hærra en öðrum, to love one higher (more) than another, Sturl. i. 198; taka e-n hátt, to make much of one, Bs. i. 727; stökkva hátt, to make a high leap, look high, Fær. 57; sitja skör hærra en aðrir, a step higher, Fms. i. 7.
    B. COMPDS: háaltari, hábakki, hábakkaflæðr, hábeinn, hábjarg, hábogaðr, háborð, hábrók, hábrókan, hábrókask, hádegi, hádegisskeið, háeyrr, háfeti, háfjall, háflæðr, háfæta, háfættr, háhestr, hákirkja, háleggr, háleikr, háleitliga, háleitligr, háleitr, háliga, háligr, hálimar, hámessa, hámessumál, hámælgi, hámæli, hámæltr, hánefjaðr, hánefr, hápallr, háreysti, háreystr, hásalir, hásegl, háseymdr, háskeptr, háskóli, hástaðr, hástafir, hásteint, hástigi, hásumar, hásumartími, hásæti, hásætisborð, hásætiskista, hásætismaðr, hásætisstóll, hátalaðr, hátimbra, hátíð, hátíðaraptan, hátíðardagr, hátíðarhald, hátíðisdagr, hátíðiskveld, hátíðliga, hátíðligr, hávaði, hávaðamaðr, hávaðamikill, hávaðasamr, hávarr, háværr, háværð, hávegir, hávella, hávetr, hávetri.
    2.
    mod. háfr, m. [Germ. hai], a dog-fish, squalus acanthius, Skálda 162. In compds há- marks fish of the shark kind, as há-karl (q. v.), a shark, carcharias, Ann.: há-kerling, f. = hákarl: há-meri, f. squalus glaucus: há-mús, f. chimaera monstrosa, Linn.; also called geirnyt, Eggert Itin. 360: há-skerðingr, m. = hákarl, Edda (Gl.), Grág. ii. 337, 359, Pm. 69: háskerðinga-lýsi, n. shark’s oil, H. E. i. 395: háfs-roð, n. shark’s skin, shagreen.
    3.
    m., acc. há, pl. háir, a thole, Am. 35, Grett. 125, Fas. i. 215, Þiðr. 313; whence há-benda, u, f. = hamla, q. v.; há-borur, f. pl., q. v.; há-reiðar, f. pl. rowlocks, prop. ‘thole-gear,’ synonymous with hamla; inn féll (sjór) um söxin ok háreiðarnar, Sturl. iii. 66, (Cd. Brit. Mus., Cd. Arna-Magn. háborurnar); leggja árar í háreiðar, to lay the oars in the rowlocks, Fms. xi. 70 (v. 1. to hömlur), 101, x. 285; lágu þar árar í háreiðum, Eg. 360 (v. l. to hömlu-böndum), Lex. Poët.: há-seti, a, m. a ‘ thole-sitter,’ oarsman, opp. to the captain or helmsman, Grág. i. 90, N. G. L. i. 98, Landn. 44, Fbr. 62 new Ed., Fms. vi. 239, 246: há-stokkar, m. pl. the gunwale, Bs. i. 385, 390.
    β. in poetry a ship is called há-dýr, n., há-sleipnir, m. the horse of rowlocks.
    4.
    n. [A. S. hær; Engl. hair; Germ. har; Dan.-Swed. hår; Lat. caesaries]:— hair, including both Lat. crines and capilli, Skálda 162, Nj. 2, Sks. 288; fara ór hárum, to change the hair, of beasts, passim; eitt hár hvítt eðr svart, Matth. v. 36; höfuð-hár, the hair of the head; lík-hár, the hair on the body, breast, or hands of men, opp. to the head; úlfalda-hár, iii. 4; hross-hár, horse-hair; hunds-hár, kattar-hár.
    COMPDS: háralag, hárslitr.
    ☞ For the hair of women, see Nj. ch. 1, 78, 117, Landn. 2, ch. 30, Edda 21, passim; of men, Nj. ch. 121, Ld. ch. 63, and passim.

    Íslensk-ensk orðabók > HÁR

  • 5 hvernig

    * * *
    adv. how (= hvern veg).
    * * *
    qs. hvernveg, [see hverr], interrog. direct and indirect; the forms vary, hverneg or hvernig, Eg. 19 A, 106, 123, 292, 394, Hkr. i. 170, 287, Korm. 130, 148, Glúm. 327, Band. 18 new Ed., passim: hvernog or hvernug, Orkn. 83 (v. 1.), Hkr. i. 120, 347, Al. 63, 65, and passim in old MSS.: the mod. form is hvernin, proncd. hvurinn or kvurninn, qs. hvernveginn, from vegr with the article, which form is also now and then found in old MSS., Fs. 105 (MS. Arna-Magn. 132), Bs. Hungrv. passim, as also later MSS.:— how? in what way? the references passim.

    Íslensk-ensk orðabók > hvernig

  • 6 MÁL

    * * *
    I)
    n.
    1) speech, faculty of speech (þrøngdi svá sóttarfari konungs, at hann misti málsins);
    þau hafa ekki mál, they are dumb;
    2) language, tongue;
    norrønt mál, the Norse tongue;
    3) speech, speaking (hvárt er Flosi svá nær, at hann megi heyra mál mitt);
    4) colloquy, talk, speech;
    koma á mál (or at máli) við e-n, to come to talk with, speak to;
    finna (hitta) e-n at máli, to obtain speech with;
    krefja e-n máls, to ask an interview with;
    leita mills við e-n (spyrja e-n máls, mæla mál of e-m), to broach a subject to one;
    bera mál á e-t, hafa e-t á (or at) máli, to speak (talk) of (allir menn höfðu á máli, hversu fríðr maðr hann var);
    lúka sínu máli, to end one’s speech;
    þat er mál manna, at, people say that;
    5) tale, story;
    nú er þar til máls at taka, now it must be told;
    6) saw, saying;
    fornt (fornkveðit) mál er, at, it is an old saw that;
    7) diction, construction of sentences;
    tvau mál, two sentences;
    fullt mál, a full period;
    9) suit, action, cause;
    hefja mál á hendr e-m, to bring an action against one;
    búa mál, to prepare a suit;
    sœkja mál, to prosecute;
    10) stipulation, agreement (ek vil halda mil við hann þan, sem mælt vóru);
    lauss allra mála, free of all stipulations;
    11) case, matter, affair (þetta mál var við Jórunni rœtt);
    svá er mál með vexti, the matter stands thus;
    var þat annat mál, another matter;
    miðla mál, to mediate;
    tillagagóðr inna stœrri mála, a good counsellor in great matters;
    hafa sitt mál, to have one’s own way, have one’s will (honum eirir illa, of hann hefir eigi sitt mál);
    hafa mikit til síns máls, to have much in support of one’s case;
    e-t skiptir miklu (litlu) máli, it is of great (small) importance;
    12) three months (mál ok misseri).
    n.
    1) measure (fimm álna er hátt mál hans);
    leggja, bera mál við e-t, to measure (hann lagði mál við öll in stœrstu tré);
    2) time, high time (mál er upp at standa);
    sagði, at þá var mið nótt ók at enn væri mál at sofa, and still time to sleep;
    3) meal;
    í eitt mál, at einu máli, for one single meal;
    deila mat at málum, to deal out food at each meal.
    n. inlaid ornaments (on the hilts and guards of swords).
    * * *
    1.
    n., old pl. m́l, 673. 47, Greg.; [Ulf. maþl = ἀγορά; Hel. mahal = speech, meeting; Dan. maal; from the old Teut. maþl or mahal was formed the mid. Lat. mallum = parliament, public meeting (Du Cange), and mallum again was in Norman-French rendered by parliament.]
    A. Speech, faculty of speech; mál heitir orð …, Edda 110; þau hafa ekki mál, they are dumb, Fms. i. 97, Fs. i. 250; þröngdi svá sóttar-fari konungs at hann misti málsins, x. 148; þeir hafa eigi manns rödd né mál, Rb. 348; þeir hafa gauð fyrir mál, 346; mál, heyrn, sjón, Edda 6.
    II. speech as spoken, language, tongue; Norrænt mál, the Norse tongue, Fms. vii. 165; Gírskt mál, Greg. 75; í máli þeirra, til várs máls, in our tongue; í hverju máli, Skálda 161, 168; í vóru máli, 163, 166, 167, 169; í málinu, 165; kynnask várt mál at ráða þat er á Norrænu er ritað, Bs. i. 59; nema mál á Danska tungu, Grág.; rita at Norrænu máli, Hkr. (pref.); þeir skildu eigi hans mál, þá mælti kvinnan á Norrænu, Fs. 136.
    2. speech, speaking; hvárt er Flosi svá nær at hann megi heyra mál mitt, Nj. 36, 200; ver eigi nær honum en mál nemi, Fms. iv. 28; en skáldskapr var honum svá tiltækr, at hann mælti af tungu fram sem annat mál, 374; engi var svá vitr at snjallara mál mundi fram bera, vii. 158; snjallr í máli ok talaðr vel. ix. 535; skilr þú nokkut hérmanna mál, Fas. ii. 512; en er hann lauk sínu máli, Ld. 106, 130, Íb. 12; ok fara svá öllu máli um sem hann hafi áðr ekki um mælt, Grág. i. 40; ef hann kveðr svá at ok hafði í máli sínu, ‘heilt ráð ok heimolt,’ en eigi ella, 317; kveðr jarl þings ok mælti þeim málum á þinginu at Hákon jarl skyldi heita vargr í véum, Fms. xi. 40; tína fyrir mér öll þau mál ok athæfi er hafa þarf fyrir konungi, Sks. 301.
    3. speaking one to another, colloquy; vera á máli, to deliberate, converse, Vtkv., 1; hann kom opt á mál við konung, Eg. 106; engi þorði at krefja hann máls, 601; Þórdís gékk til máls við Egil frænda sinn, 765; þegar er þeir fundu menn at máli, Fms. i. 204; ef þeir vildu hafa hans mál, 241; síðan hættu þau málinu, Nj. 10; hann leitaði þá máls um við Ásgerði hverju þat gegndi, Eg. 703; ok spyrja hana máls hvar til þessi svör skulu koma, Hkr. i. 77; þat var karl ok kerling, mælti hann mál af þeim ok spurði, Fas. iii. 525; höfðu menn at máli (people noticed, of something extraordinary), at…, Fms. vii. 301; allir menn höfðu á máli, er Ólaf sá, hversu fríðr maðr hann var, Ld. 88; bera mikit mál á, Fms. x. 93; þat var mál manna, people said that; or, þat er mál manna, people say, Nj. 268, Eg. 29, Fms. vii. 150.
    4. a tale, narrative; nú er þat til máls at taka (of resuming the narrative after an episode), to take up the story again, Ld. 314, Nj. 16, 29, 135, 148, 196; er fyrr var getið í þessu máli, Fms. xi. 41; þar hef ek upp þat mál, Eg. 735.
    5. a saw; þat er fornt mál (‘tis an old saw), at bísna skal at betr verði, Fms. x. 261, Glúm. 344; á líti þeir mál in fornu, look to the old wise sayings, Sighvat (forn-mæli, q. v.)
    6. gramm. diction, construction of sentences; mál ok hættir, Edda 49; ef þat mál ( figure of speech) er upp er tekit haldi of alla vísu-lengd, 123; breyta háttum með máli einu, to vary the verses with the sentences, Edda 124 (for specimens see lit. 9–23); tvau mál, two sentences; fullt mál, a full period; hér lýkr máli, lúka heilu máli, a sentence closes; annat ok þriðja vísu-orð er sér um mál, ok er þat stál kallat, of the intercalary sentences in poetry, Edda 125; þeir kölluðu at hann hafði eigi rétt ort at máli, Fms. v. 209; samhljóðendr megu ekki mál eðr atkvæði göra einir við sik, Skálda; hér er mál fullt í hverju vísu-orði, Edda; Skáldskapar-mál, poetical diction, id.; bragar-mál, id., 124.
    7. mál is the name of old songs containing old saws or sentences, such as the Háva-mál; as also of poems in a dialogue (mál); all such poems were in a peculiar metre called mála-háttr, which is opposed to the epic kviðu-háttr, thus, Grímnis-mál, Vafþrúðnis-mál, Alvís-mál, Hamðis-mál, Hákonar-mál, Eiríks-mál; in some instances the name has been applied erroneously, e. g. Atla-mál; the Rígs-mál is a name given in modern times, the old name was Rígs-þula.
    B. As a law phrase, with the notion of public speaking, action, or the like:
    1. a suit, action, cause; hefja mál á hendr e-m, Fms. vii. 130; hafa mál á höndum, Grág. i. 38; sókn skal fyrr fara fram hvers máls en vörn, nema þat sé allt eitt, ok sé þat annars máls sókn er annars er vörn, 59; Njáll nefndi vátta ok sagði únýtt málit, Nj. 36; ekki á Bjarkeyjar-réttr á því máli at standa, Fms. vii. 130; þeir veittu Gizuri hvíta at hverju máli, Nj. 86; báru þeir kvið um mál Otkels, 87; færa mál fram at dómi, Grág, i. 135; sækja mál, to prosecute, Nj. 86, 99; sækja mál lögliga ok réttliga, Fms. vii. 133; Gunnarr sótti málit þar til er hann bauð til varna, Nj. 36; en um tólf mánuðr stendr þeirra mál, the case stands over for twelve months, Grág. i. 143; sækja mál á þingi, Nj. 36; færa vörn fyrir mál, 87; mál kemr í dóm, Glúm. 365; höfða mál, to institute a suit, Grág. i. 142; búa mál, to prepare a suit, of the preliminaries, Glúm. 365, passim; leggja mál undir e-n (as umpire), Nj. 105; hafa sitt mál, to get one’s verdict, win the suit, passim; vera borinn máli, to be cast, convicted, N. G. L. i. 122: to be beaten, get the worst, passim: vígs-mál, legorðs-mál, fé-mál, etc.
    2. an indictment, charge;þá eru þeir varðir máli ef þeir fá þann bjargkvið, Grág. i. 54; ok versk hann þá málinu, 317; at upp skyldi vera rannsókn en þau ór málinu ef hann hittisk eigi þar, Ld. 44; ek vil svara því máli, I will answer that charge, Nj. 99; ok bað Sigurð Hranason svara þar málum fyrir sik, Fms. vii. 130; á hann kost at láta varða skóggang eða görtæki, ef hann vill til hins meira máls færa ok skal hann stefna ok láta varða skóggang, Grág. i. 430; hann spurði alla ena beztu menn, hvert mál þeim þætti Gunnarr eiga á þeim nöfnum fyrir fjörráðin, Nj. 105; leynd mál, hidden charges, Grág. i. 362.
    3. procedure, order; at alþingis-máli réttu ok allsherjar-lögum, Nj. 87: pleading, enda er svá sem þeir mæli eigi þeim m́lum nema þeir vinni eiða at, Grág. ii. 342.
    4. stipulation, agreement; mál meginlig, Vsp.; bregða máli, Grág. i. 148; ok skilja þeir eigi þat mál görr, en svá, 136; nema þau vili annat mál á göra, 336; en ek skal lauss allra mála ef hann kemr eigi svá út, Ísl. ii. 217; skulu þeirra manna mál standask, Grág. i. 296: engagement, ok vitja málanna fyrir hönd okkra beggja, Fms. xi. 104.
    5. transactions; en hvert sem at þessum málum var setið lengr eða skemr, Ld. 22.
    6. a case; lá ek þá í vöggu er þær skyldu tala um mitt mál, Fas. i. 340; mál hans stendr í miklum háska, Mar.; en þó skaltu svá um þitt mál hugsa, … at þá munt þú skamt eiga úlifat, Nj. 85; at hvárir-tveggju hafi nakkvat síns máls, Jb. 12; þat er mál Sigurðar konungs at mæla til Inga konungs, Fms. vii. 221; festi járnburð, at svá skyldi sanna mál hans, 230; honum eirir ílla ef hann hefir eigi sitt mál, Ísl. ii. 237; þá skal sá þeirra hafa sitt mál er eið vill at vinna, Grág. i. 393; Þórólfr bað Ölvi byrja mál sitt við konung, Eg. 62; at vit fáim rétt af þessu máli, 40; flytja mál sitt, Ld. 180; muntú mér verða at trúa til málanna þinna allra, Fms. xi. 104; allir er eiðsvarar erut við þetta mál, Nj. 192; eiga síðan allt mitt mál undir yðr fóstbræðrum, Fas. ii. 532; þetta mál var við Jórunni rætt, Ld. 22; þykki mér nú vandast málit, Nj. 4; svá er mál með vexti, the case is this, Lv. 43, Fas. iii. 59; var þat annat m., another affair, Nj. 256; ekki eru þau efni í um várt mál, Ld. 76; konungr átti dóm á þeirra máli, id.; ber hann upp fyrir bróður sinn málit, hann berr upp málit ok biðr Unnar, ok undra ek er þú ferr með því máli, Fas. i. 364; Austmaðrinn heldr nú á málinu við bónda Nj. 259; ef þér vilit göra málit at álitum, 3; svara þessu máli, Fms. vii. 124; miðla mál, to mediate, Íb. 12; inna stærri mála, in important cases, Nj. 2.
    7. special phrases, e-t skiptir miklu, litlu … máli, to bear much or little upon a case, to be of great (small …) importance, Eg. 742, Ó. H. 31, passim: skiptir þá eigi máli, Grág. i. 43; varða máli, id.; ef honum þætti máli varða at hann næði því, Rd. 260: þú kvaddir þess kviðar er eigi átti máli at skipta um víg Auðúlfs, who had no concern with the slaying of A., Nj. 87.
    C. COMPDS, máls- and mála-: máls-afglöpun, f. a false or collusive action, whereby the suit is lost, Grág. i. 494. máls-bót, f. an excuse, exculpation, Fms. vii. 207; esp. in plur., hafa sér e-ð til málsbóta, to use as an excuse. mála-efni, n. pl. a cause, its circumstances and nature, Nj. 47, Háv. 51; íll málaefni, a bad case, Fs. 41. 138, Ó. H. 150, Band. 12. máls-endi, a, m., see málsemd. máls-eyrendi, n. a discourse, Sturl. i. 140. mála-ferli, n. pl. lawsuits, litigation, Fs. 47, Eg. 644, Nj. 78, Sturl. i. 105, Fær. 109. mála-flutningr, m. the conduct of a suit, Hrafn. 17. mála-fylgjumaðr ( mála-fylgismaðr), m. a lawyer; mikill m., a great taker up of suits, Nj. 1, Bs. i. 82. máls-fylling, f. the conclusion of a case, Fb. iii. 451. máls-grein, f. a sentence, Skálda 174, 181, Bs. i. 753 ( a passage in a letter): a phrase, Stj. 79, Edda 49; partr málsgreinar = pars orationis, Skálda 180: diction, style, Edda 120. mála-háttr, m. [mál, háttr], a kind of metre, Edda 142, where a specimen is given. máls-hattr, m. a phrase, Stj. 67, 126: = málsgrein, Skálda 170: a proverb, saying, Fms. ii. 33, Fas. iii. 104, Stj. 133, passim. málshátta-safn, n. a collection of proverbs. mála-hlutr or máls-hlutr or -hluti, a, m. one side of a case or suit eiga enn þyngra málahlut, Ísl. ii. 172; þá ferr ílla m. várr ( our case), Lv. 95: a share, mun sá verða m. várr beztr, Nj. 88; nú kann vera, at ek kunna ekki at sjá málahlut til handa mér, en vilja munda ek halda sæmd minni, Sturl. i. 105. mála-kosta, u, f. a complaint, pleading in a case, Sturl. i. 613, H. E. i. 457. mála-leitan, f. a negotiation, the mooting a question, Eg. 521, Eb. 130, Fms. vii. 299, Orkn. 56. mála-lenging, f. useless prolongation. mála-lok, n. pl. the end of a case, conclusion, Eb. 106, Nj. 102, Bs. i. 68. mála-lyktir, f. pl. = málalok, Eb. 24, 36, Nj. 88, Fms. vii. 14. máls-löstr, m. bad grammar, Skálda 181. mála-maðr, m. = málafylgju-maðr, Dropl. 6, Ld. 298, Boll. 354. mála-mannligt, n. adj. like, worthy of a málamaðr, Bs. i. 751. máls-metandi, part., m. maðr, a person of mark. mála-mynd, f.; til málamyndar, only for appearance, not seriously. máls-orð, n. a word in a sentence, Edda 124, 126, 128. máls-partr, m. a part of speech, Skálda 185: a part in a suit, mod. máls-rödd, f. = málrómr, Stj. 81. mála-skil, n. pl. knowledge of proceeding. Sturl. iii. 10. mála-skot, n. an appeal in a case, K. Á. 218. mála-sóku, f. a lawsuit, prosecution, Nj. 248. máls-spell, n. a flaw in a suit, Nj. 170, Fms. x. 12. mála-sönnun, f. evidence, Mar. mála-tilbúningr or mála-tilbúnaðr, m. the preparation of a suit, Grág. i. 490, Eb. 282, Nj. 36, 100. mála-tilleitan, f. = málaleitan, Þórð. 67. mála-vöxtr, m. the state of a case, Fms. vi. 11, Al. 113, Bs. i. 67, Nj. 79. máls-þörf, f. a wish to speak, Fms. vi. 374.
    2.
    n. [Ulf. mêl = χρόνος, καιρός; A. S. mâl; Engl. meal; Germ. mahl; Dan. and Swed. maal, mâl = a mark]:—a measure: hann mælti grundvöll undir húss, þat var þeirra átrúnaðr ef málit gengi saman, þá er optarr væri reynt, at þess manns ráð mundi saman ganga, ef mál-vöndrinn þyrri, en þróask ef hann vissi til mikilleiks, gékk nú málit saman ok var þrem sinnum reynt, Korm. 8; fimm álna er hátt mál hans, Fms. vi. 929; ganga undir mál, to undergo a mál (for measuring one’s height); þat sögðu menn at þeir hefði jafnmiklir menn verit, þá er þeir gengu undir mál, Ld. 178; leggja, bera mál við, to measure; hann lagði mál við öll in stærstu tré, 216; með því sama máli sem þér mælit út mun yðr verða aptr mælt, Mar.; bar hón mál á, ok þurfti þá þrjár álnar ok þver hönd, Bs. ii. 168; kunna maga mál, to know the measure of one’s stomach, Hm. 20.
    2. a length of sixteen fathoms, D. N. (Fr.)
    B. Temp. [Ulf. mêl = χρόνος, καιρός], a ‘meal,’ of time, i. e. a certain portion of time:
    I. time, high time; skipverjum þótti mál ór hafi, Landn. 206: with infin., Vsp. 14, Hm. 111, Skm. 10, Bm. 1; mönnum væri mál at lýsa sökum sínum, Nj. 149; at mál væri at ganga at sofa, Fms. ii. 138; mælti biskup at mál væri at sofa, 139; sagði mál at ríða, Orkn. 48: adding a dat., mál er mér at ríða, Hkv. 2. 47: ok er mál at vit farim, Fær. 255; mál er at leita at hestum várum, Korm. 182; ok er allt mál at ættvíg þessi takisk af, Ld. 258; ok er nú mál at hætta, Fms. vi. 212: e-m er mál (of stools):—í mál, in due time; þóat í mál yrði borinn kviðrinn, Grág. i. 54.
    2. the moment, nick of time (mál, q. v.); at hann var þar þá nótt, ok á því máli …, of an alibi, N. G. L. i. 309.
    II. the meal-time, morning and evening, Edda 103; hence of cattle, missa máls, to miss the time, sheep lost or astray for a day so that they cannot be milked, Grág. ii. 230, 231; kvikfénaðr missir máls, Snót; hence málnyta. q. v.; deila mat at málum, to deal out meat at each meal, Grág. i. 149; í hvert mál, Hm. 36; í eitt mál, for one single ‘meal,’ Karl. 347, Grág. i. 293; fæða þá í tvau mál, ii. 400; í bæði mál (see i B, p. 317): at því máli = Germ. diesmahl, Korm. (in a verse); þat er ok mitt ráð þó þat sé at fyrra máli at menn snæði nokkut, Fb. ii. 676; þat vilda ek at þær æti at einu máli kýr Hálfdanar bróður míns, Ó. H. 64; ef ættak at málungi mat, if I had meat from meal to meal, Hm.
    2. of the day marks; dag-mál = day-meal = 9 o’clock A. M.; and nátt-mál, night-time = 9 o’clock P. M.; í fyrra málið, to-morrow morning; eg skal koma í fyrra málið.
    III. of the seasons of the year; í misseri eru mál tvau, í máli eru mánuðr þrír, Rb. 6; mál ok misseri, Hm.; sumar-mál, the time when summer sets in (middle of April), opp. to vetr-nætr, when winter sets in; hríð-mál. q. v.
    COMPDS: málamatr, málamjólk, málsverðr.
    3.
    n. [Ulf. mêl = γραφή and γράμμα; Hel. mâl = imago, effigies; cp. also Goth. maljan = γράφειν, whence mod. Germ. mahlerei, mahlen, = pingere]:—prop. ‘a drawing,’ but it is used in old writers only of inlaid ornaments on spear’s heads or on the hilts and guards of swords; görir Þorgrímr þar af spjót, mál vóru í, Gísl. 18; hann hafði króka-spjót í hendi haugtekit ok allgóð mál í, Ld. 78; spjót, þá fann hann blóð í málunum, Glúm. 344; stál bjartra mála, Korm. 1; gull-mál (q. v.), Þiðr. 110; stála-mál, inlaid work of steel, Ht. R. 33. For specimens of ‘mál’ see Worsaae, Nos. 325, 331; a plate with inlaid work on the outside and a Runic inscription on the inside was found in Oct. 1870 in the cairn Greenmount in Ireland, and is described by Major-General Lefroy.
    COMPDS: málajárn, málasax, málaspjót, málasteinn.

    Íslensk-ensk orðabók > MÁL

  • 7 MJÓR

    (mjó, mjótt), a.
    1) thin, slender, slim; mjótt band, a slender cord;
    2) pointed (m. knífsoddr);
    * * *
    adj., fem. mjó, neut. mjótt, with a characteristic v, which reappears before a vowel, thus mjóvan, mjóvar, mjóvir, mjóvum; often spelt with f, mjófan, etc.; in mod. usage by elision, mjóan, etc. The forms vary in three ways, mjór, mjár, mær, analogous to sjór, sjár, sær, α. mjár, mjá, mjátt; mjá (acc. n. pl.), Stj. 201, and foot-note 21; mjár farvegr, Fms. ix. 366, v. l.; mjátt, Js. 55, Thom. 153; miaua (= mjáva) vatni, D. N. i. 81. β. mær; mævar skeiðir, the slim, narrow ships, Fms. i. 170 (in a verse),—certainly thus, not as explained in Lex. Poët. p. 567, col. 1; as also mævar hlaupsíldr, the slim herrings, in Eyvind’s verse (Hkr. i. 185); in me-fingr = mæ-fingr = mjó-fingr, taper-fingered, epithet of a lady, Hðm.: af þeim meiði er mer (i. e. mær) sýndisk, of the twig which was slim to behold, Vsp.; in the spelling of Cod. Reg. of Sæm. Edda e, ę, or æ are freq. all written with the letter e, so that mér ( mihi) and mær ( tenuis) would all be spelt alike; this reading was suggested as early as by Rask in the edition of 1818, see Bugge’s remarks in Philol. Tidsskr. 6th vol.: in Mæv-eið (= the narrow isthmus) in Shetland, Mk. 98, called Mawid in a Videsse of 1516 A. D.; at present Mawie or Mavis-grind, as opp. to another isthmus called Brae, i. e. Breið-eið = the Broad isthmus; cp. also Moorness = the little ness, in Shetl.
    II. compar., an older form mjóvari, mjávari, Ýt.; superl. mjóvastr, but obsolete, and replaced by a contracted mjóri, mjóstr, in mod. usage mjórri, mjóstr.
    B. Thin, slim, taper; svá mjó, so slim in the waist, Bs. ii. 168; mjórar konu, Bjarn. (in a verse); mjóva mey, Korm.; mjótt band, Edda 20; mjór kvistr, Fas. iii. 33; með mjófu járni, Fær. 238; mjór Mistilteinn, Vsp.; mjófum knífsoddi, Fs. 144; mjófum fléttingum, Karl. 335; yxn mjá ok mjök visin, Stj. 201; þar sem hann var mjóstr, Fms. vii. 264:—of cloth, stiku breið en eigi mjóri, Grág. i. 498; jaðarflá vara eðr mjó, 499; sitja mjótt, Band. 38 new Ed.: sayings, mjór er mikils vísir, Fms. v. 176 (in a verse); mjótt er mundangs-hóf, Bs. i. (in a verse), Js. 55 (mjátt).
    2. narrow; stigrinn var mjór ok þröngr, Fær. 48; skipit var heldr mjótt, Fms. ii. 50; mjótt sund, Grett. 83; mjór farvegr, Fms. ix. 366; grafir djúpari ok mjóri, Sks. 426: a nickname, Mjóvi, the Slim, or en Mjóva. II. in local names, Mjóvi-dalr, Mjóvi-fjörðr, Mjóva-nes, Mjó-sund or Mý-syndi, Dan. Mysunde in Slesvig; Mæv-eið, Munch’s Norg. Beskr.
    C. COMPDS: mjó-beina or mjó-beinn, adj. slim leg, a nickname, Landn., Korm. mjó-eygr, adj. narrow-eyed, of one whose eyes are set close together, Eb. 258, see the remarks s. v. auga. mjóf-dœlingr, m. a man from Mjóvidalr, Landn. mjó-fingraðr, adj. taper-fingered, Rm. (Bugge), of a lady. mjó-hljóðaðr, adj. thin-voiced. mjó-hryggr, m. the small of the back. mjó-hundr, m. [Dan. mynde], a greyhound, Sks. 81. mjó-leitr, adj. narrow-faced, referring to the distance between the eyes, Bergb.-þ. 124, Fas. ii. 118. mjó-nefr, adj. thin nose, a nickname for a close man, Ó. H. 31. mjó-skíð, n. the slim wand, for this must be the true reading in the verse in Bjarn., the miðskipa of the MSS. = miôsciþa; and mjóskið rökra = the slim twilight wand, = a taper, is a poët. circumlocution of a lady’s name, Ey-kyndill (= Island-taper), mjó-slegin, part. beaten thin. Fas. ii. 581. mjó-syndi, n. a narrow sound, straight lane, see above.

    Íslensk-ensk orðabók > MJÓR

  • 8 OK

    I)
    conj.
    1) and; bæði … ok, both … and (bæði er hann vitr ok framgjarn);
    2) in comparison, as, and; sami maðr ok áðr, the same man as before; nú fór Svíum allt á eina leið ok Dönum, it went with the Swedes in the same way as with the Danes; þat er mjök sundrleitt (úlíkt) ok kristnir menn gøra, it differs much from what Christians do;
    3) of an adversative character, and yet, but (hann var særðr mörgum sárum ok engum stórum);
    4) introducing the apodosis, then = þá; esp. in the old laws; ef sá maðr (etc.) …, ok verðr hann útlagr, then he shall pay;
    5) used for the relative particle ‘er’; at höllu hann kom ok átti Íms faðir, which belonged to Im’s father; Geirröðr konungr átti þá son, ok hét Agnarr, who was called A.;
    6) also (hann heyrir ok þat, er gras vex á jörðu).
    * * *
    1.
    copulative conj.; the mod. form is og, which appears in the 15th century MSS., but the word is usually in the MSS. written thus ⁊. The Runic inscriptions mostly have auk, which diphthongal form has in the conj. been changed into ok, but is retained in the adverbial auk = etiam. As neither the stone in Tune nor the Golden horn happens to have the word, we are in the dark as to its earliest Scandinavian form. The particle ok is characteristic of the Scandinavian languages, as distinguished from the Germ. und, Engl. and; although this is more apparent than real, for the identity of ok with the Goth. copulative particle jah and uh. Hel. jac, has been conclusively demonstrated by Grimm, who also makes out an identity between Goth. uh, standing for hu, and Gr. καί, Lat. -que; the metathesis of uh for hu is analogous to Lat. ac = Gr. καί. Grimm farther supports this etymology by comparing the Teutonic compounds ne-hu, Icel. contr. né, with Lat. ne-c = ne-que, which proves the identity of both the suffixed particles, the Lat. c or que and the Teut. uh. The Goth. jah is a compound = jâ-uh = ‘immo-que;’ the Norse ok, too, is prob. a compound particle, the j being dropped, and then jâ-uh contracted into auh = auk; the final guttural h (sounded as χ), instead of being absorbed by the preceding vowel, was hardened into the tenuis k. The negative verbal suffix -a and -að, the nominal suffix -gi, and the copula ok will thus all be derived from one root,—one of the many instances of the Protean transformations of particles, even the negative and positive being interwoven into the same word.
    A. And, a copula between two or more nouns; í upphafi skapaði Guð himinn ok jörð, Edda (pref., Gen. i. 1); ríki ok konungdóm, Fms. i. 23; mikill ok sterkr, Nj. 2; væn kona ok kurteis ok vel at sér, 1; dætr þrjár ok sonu þrá, 30. If the nouns are many the usage may vary:—the nouns may be paired off, eldr ok vatn, járn ok málmr, Edda 36; or the copula is only put to the last, eldr, vatn, járn ok málmr; or, if emphatic, it may be reiterated, eldr ok vatn ok járn ok málmr; or ok may be left out altogether, málmr. steinar, jörðin, viðirnir, sóttirnar, dýrin, fuglarnir, eitrormar, Edda l. c.
    2. bæði ok, bæði er hann vitr ok framgjarn, Nj. 6.
    3. in comparison, as, and, = Lat. ac, atque; með jöfnum skildaga ok Hrólfr Kraki görði, Fb. ii. 137; samr maðr ek áðr, the same man as before, i. 364; hafa með sér sín epli, ok bera saman ok hin, and compare them and the others, Edda 46; hón var þá úlík ok fyrr, Fms. i. 185; þat er mjök sundrleitt ok Kristnir menn göra, it differs much from what Christians do, x. 171; á sömu leið ok fyrr, i. 253; samsumars ok Steingerðr gékk frá Bersa, Korm. 160; jamvandhæfr ok flörbaugsmaðr, Grág. i. 89.
    4. of an adversative character, and yet, but; mörgum sárum ok engum stórum, Fms. x. 370; þetta eru áheyrilig boð, ok újafnlig. Nj. 77; úsællig kona ertú, ok ( but yet) ekki svá at eigi megi sæma við slíkt, Fms. vii. 167.
    5. the particle ok connects together the parts of the sentence; þá mælti Frigg, ok spurði, then spoke Frigg, and asked, Edda 37; at þú bættir ráð þitt, ok bæðir þér konu, thou shouldst mend thy condition, and take thee a wife, Nj. 2:—it is used to mark the progress of a speech or sentence, féllusk Ásum orðtök ok svá hendr, ok sá hverr til annars, ok vóru allir með einum hug til þess er unnit hafði verkit; Loki tók. Mistiltein, ok sleit upp, ok gékk til þings …; Höðr tók Mistiltein, ok skaut at Baldri; Æsir tóku lík Baldrs, ok fluttu til sjávar, Edda 37; sendu þeir Ívar til hans, ok skyldi hann vita, Fms. x. 27.
    II. in the old law (the Grág.) the apodosis or conclusion is headed by ok, then, as in the standing phrase, ok verðr hann útlagr, ok varðar þat … marka útlegð, and he shall pay, i. e. then he shall …; þeir menn er sakir eigu, ok skulu þeir ganga til dóms …, and so in every page of the Grágás.
    III. in some ancient epic poems the ok is as an historical particle put at the head of sentences or verses in a manner which closely resembles the use of the Hebrew ו; the old Ýt. is in this respect remarkable,—ok sikling, I; ok salbjartr, 2; ok sá brann, 3; ok Visburs, ok allvald, 4; ok landherr, 5: ok ek þess opt fregit hafðak, 6; ok allvald, 7; ok þat orð, 8; ok hnakkmars, 10; ok varð hinn, 11; ok Hagbarðs, 12; ok þrálífr … ok sveiðuðs. 13; ok lofsæll, 14; ok Austmarr, ok við aur, ok dáðgjarn, 16; ok ljóshömum, 18; ok ofveg, ok sá frömuðr, 19; ok Ingjald, ok sjá urðr, 20; ok Skæreið, 22; ok nú liggr, 23: ok launsigr, ok buðlung, 24; ok um ráð, ok launsigr, 25; ok niðkvisl, 26; - so used about thirty times in this single poem; in other poems less freq., but yet it occurs, e. g. in the fragments of Vellekla, see also the references given s. v. auk (III).
    IV. the placing the copula before both the parts to be joined is curious; this only occurs in a few instances in old poetry; ok einnar átta, ‘and’ one eight, i. e. one plus eight = nine, Hd. (composed about 986 A. D.); ok hárar hamljót, ‘and hoary scraggy’ = hoary and scraggy, Haustl.; ok Sörli þeir Hamðir, ‘and Sorli Hamdir’ = S. and H., Bragi; ok átta enni-tungl fjögur höfuð, ‘and eight eyes four heads’ i. e. four heads and eight eyes, id.; ok hörga blóthús, Rekst.; ok svá jarlar Óláfar, = jarlar ok svá Óláfar, Sighvat; ok hringa hlínar óþurft mína, the woe of her and myself, Kormak; ok há grasi viði = há grasi ok viði, Gm. 17; ok Elfar Gandvikr miðli, Edda (Ht.) 1.
    V. used as an interjection; þú skalt fara í Kirkjubæ—Ok, hvat skal ek þangat? Nj. 74; ok skaltú enn þora at mæla jöfnum orðum við mik, 656 B. 10: akin to this is the mod. usage in exclamations, wrath, wonder, indignation, og, hvað er nú að tarna! og, hvernig ætli þú látir! og, ekki nema það!
    VI. the following are prob. ellipt.; segðú mér þat …, ok ek vilja vita, tell thou me that, and I wish to know = that which I want to know, Skm. 3; ætlar jarl at höggva þessa menn alla, ok þeir hofðu nú höndum á komit, all those, and (whom) they had got hold of, Fms. xi. 14.
    B. Adverb; older form auk, q. v., [Germ. auch; Old Engl. eke]:—also; þat er ok, at, Grág. i. 36; hér eru ok tignar-klæði, Nj. 6; hann vaknar ok sem aðrir, Fms. xi. 117; svá mun ok, Hom. 142, and in countless instances old and mod., see auk; eigi ok, neither, Fms. x. 324; það er og, so so!
    2.
    n. [Goth. juk; A. S. geoc; Engl. yoke; O. H. G. joh; Germ. joch; cp. Lat. jugum, Gr. ζυγόν; in the Northern languages the j is dropped, ok, Dan. aag]:—a yoke, Fb. ii. 72, Rb. 398, Al. 6, 19, Sks. 136 new Ed.: metaph., ok vóru svá Norðmenn undir því oki, Ó.T. 15; ok-björn, ok-hreinn, poët. = a ‘yoke-bear,’ an ox, Ýt., Lex. Poët.

    Íslensk-ensk orðabók > OK

  • 9 RÁF

    * * *
    n. amber.
    * * *
    n., the forms vary, ráf is the older form, whence are derived ráfr, with an inflexive r. as also ræfr, which is the mod. form; ráfit kirkjunnar, Bs. i. 804; ráfinu, Nj. 201 (but ræfrinu, v. l.); ráfit, Fms. viii. 428 (ráfrit, Fb. ii. 693, l. c.); ráfit, ráfrit, ræfrit, Fms. ix. 399 and v. l.; ráfit varma, x. 68 (in a verse); ræfrit, and v. l. ráfit, 30; ráfri and ráfi, Stj. 563; ræfri, Bs. i. 354; í ráfri stofunnar, Dipl. iii. 8; bæði at ráfi ok veggjum, H. E. i. 474; the common as also the sole mod. form is ræfr, Bs. i. 132; ræfrit, Nj. 115, Eg. 239: [Engl. roof; cp. Gr. ὄ-ροφ-ος]:—a roof; vóru þar markaðar ágætar sögur á þilviðinum ok svá á ræfrinu, Ld. 114; loginn stóð inn um ræfrit, Eg. 239; hann lét penta allt ræfr ok svá bjórinn, Bs. i. 132, passim, see above:—ráf = hróf (q. v.), Fms. viii. 247.

    Íslensk-ensk orðabók > RÁF

  • 10 Róm

    n. Rome.
    * * *
    n., Róma, u, f., Róma-borg, f., but also spelt with u, Rúm, Rúma-borg, etc., Rome; the forms and spelling vary, Róma, indecl., Symb. 24, Fms. vi. 228; or Róm, n., Róms, gen., Sighvat; til Róms, Nj. 275, Bs. i. 900; Pétr ok Páll at Rómi hjálpi mér at dómi, a ditty.
    COMPDS: Rómaborg, Rómaskattr, Rúmavegr.

    Íslensk-ensk orðabók > Róm

  • 11 rökvið

    n. [rökr; Ulf. riquiz = σκότος], twilight, but only used as a participle in the phrase það er rökvið; in other phrases rökkr is used; the forms also vary, rekvið, rökvið is the oldest, whence rökkið and mod. rökkvað; er rekvið var, Hkv. Hjörv. 35 (Cod. requiþ); þá var half-rokkit, Grett. 150 new Ed. in Cod. Upsal., but rökvað (l. c.) in the Edit. 1853; þá er hálf-rökkvat var, 79, but rökit, Cod. Upsal. l. c.; hvert kveld er hálf-rökkvat var, 141; um kveldit er rökkvat var, 183, but rokkit, Cod. Upsal. l. c.; þá var rökvið er þeir gengu ór kirkju, Sturl. ii. 224; föstu-kveldit var rökkvit nokkut, iii. 154; er hálf-rökvit var, Al. 54.

    Íslensk-ensk orðabók > rökvið

  • 12 SKAPA

    (að; pret. also skóp), v.
    1) to shape, form, mould, make (ór Ymis holdi var jörð sköpuð); to create (guð, er mik skóp); s. skegg, to trim the beard; s. skeið, to take a run (þetta dýr skapaði skeið at oss); s. ok skera e-t, or um e-t, to decide, settle (ek skal einn skera ok s. okkar á milli);
    2) to assign as one’s fate or destiny (ek skapa honum þat, at hann skal eigi lifa lengr en kerti þat brenner); s. e-m aldr, to fashion one’s future life; syni þínum verðr-a sæla sköpuð, bliss is not fated to thy son;
    3) to fix, appoint (haf þá eina fémuni, er ek skapa þér); s. e-m víti, to impose a fine or penalty; at sköpuðu, in the order of nature, according to the course of nature (væri þat at sköpuðu fyrir aldrs sakir, at þú lifðir lengr okkar); láta skeika at sköpuðu, to let things go their own course (according to fate); láta skapat skera, to let fate decide;
    4) refl., skapast, to take shape; freista, hvé þá skapist, try how things will go then; Ámundi kvað jarl úáhlýðinn ok mun lítt at s., A. said the earl was self-willed, and little will come of it.
    * * *
    the forms of this word vary much; there was a strong form, skapa, skóp, but defective, for only the pret. (skóp, skópu) remains; the other tenses follow the weak form skapa, að (of the first weak conjugation), which is freq. in old writers, while it is the only form in mod. usage.
    2. there are also remains of another weak verb, skepja (answering to Goth. skapjan), to which belong the pret. skapði, part. skapið, skaptr; the infin. skepja, however, only occurs in a few instances, Kormak, D. I. i. 243. l. 31 (H. E. iv. 154), Bs. i. 734; as also the pres. part. skepjandi (in ein-skepjandi): [Ulf. skapjan = κτίζειν; A. S. and Hel. scapan; Engl. shape; O. H. G. skafan; Germ schaffen; Dan. skabe.]
    B. To shape, form, mould, which is the original sense; takit einn trédrumb, ok skapit þar af líkneskjur, Barl. 165: the saying, engi skapar sik sjálfr, Grett. 103 new Ed.; á hverfanda hveli vóru þeim hjörtu sköpuð, Hm. 83; Skíðblaðni að skapa, to shape (build) the ship S., Gm. 43; skepja skil, to shape one’s words, Korm. 164 (in a verse).
    2. to make; ór Ýmis holdi var jörð um sköpuð, Vþm. 21; áðr væri jörð sköpuð, 29: to create, Guð skóp allar skepnur senn, Rb. 78; Guðs er mik skóp, Fms. i. 3; með þeim hætti er Kristr hefir skapat, iv. 175; sá maðr er Guð skapði fyrstan í heim þenna, Hom. (St.); mörgum þeim hlutum er skapara-spekðin skapði, 677. 2; í upp-hafi skapaði Guð himin og jörð, Gen. i. 1, passim.
    3. to shape for one, assign as one’s fate or destiny, as denoting also what is natural or inborn; ek skapa honum þat, at hann skal eigi lifa lengr en kerti þat brennr, er upp er tendrat hjá sveininum, Fas. i. 341; s. e-m aldr, to shape one’s future life, of the weird-sisters; Nornir kómu þær er öðlingi aldr um skópu, Hkv. 1. 2; at eigi skapi Hallgerðr þér aldr (ironic.), Nj. 57; einu sinni var mér aldr skapaðr ok allt líf um lagit, Skm. 13; skapa e-m kaldan aldr, to ‘shape one a cold age,’ i. e. to make life sad, Korm.; var þér þat skapat, at…, Hkv. 2. 26; af þeim væri þat skapað, if that was fated to them, Grág. i. 368; syni þínum verðra sæla sköpuð, bliss is not fated to thy son, Skv. 2. 6; mun engi renna undan því sem honum er skapat, Grett. 159 new Ed.; mér var skapat at eiga hana, Bjarn. (in a verse); láta skapað skera, let doom decide, Fms. viii. 88; láta skeika at sköpuðu, to let things go their own course, ii. 112; vera at sköpuðu, to be according to the course of nature, Eg. 82; mun þat svá fara sem minnr er at sköpuðu, Sturl. iii. 7 (sköp).
    4. to appoint, fix; at Þórólfr hafði sjálfr sér þar laun fyrir skapit, Th. had taken the reward himself, Eg. 65 A; ok þar sinn hag eptir skapa, Hom. 68: s. e-m víti, to impose a fine or penalty; sklít víti á honum at s. fyrir þat á sitt hóf sem karlmanni, ef…, Ld. 136; ok væri henni sjálf-skapat víti, self-injlicted punishment, 140; s. honum fimmtar-grið af því þingi ór landeign konungs várs, N. G. L. i. 13; þá skal s. þeim leiðar-lengd, 32; skapði hón svá skæru, Am. 48; þá eina fjár-muni er ek skapa þér, which I grant thee, Hrafn. 21; skapa sinn hug eptir e-u, Hom.; segja svá skapaða sök fram, Grág. i. 39, Nj. 110; berum vér svá skapaðan níu búa kvið, 238.
    5. to shape, trim, the beard, hair; var skegg skapat, Rm. 15; breiðleitr ok vel farit andlitinu, optast skapat skegg, Fms. viii. 447; bandingjar ok útlagar láta ekki hár sitt skapa ok skera, Stj. 202; Cato skar aldrei hár sitt né skapaði skegg, Róm. 190; með saurgum búnaði ok ú-skapaðu skeggi, Stj. 538.
    6. special phrases; skapa skeið, prop. to ‘shape a race,’ take a run; þetta dýr skapaði skeið at oss, Al. 169; Jökull skapar at skeið, Fs. 51 (see v. l., so undoubtedly the vellum Vh., not skopa); skjaldmærin skapaði skeið, ok ætlaði at hlaupa eptir honum, en er hón kom á bakkann varð henni bilt, Fas. ii. 553; whence in later vellums and in mod. usage, skopa skeið, 283 (l. c.), Gísl. 69.
    II. reflex. to take shape, grow; þá mátti hann eigi skilja né skapask til trúar, 655 ix. B. 1; svá skapaðisk ok Kristnin ór síðu ens krossfesta Krists, 656 C. 25; freista, hve þá skapisk, how things will shape themselves, Fms. viii. 421; vildi Þórgautr þá fara aptr, þótti ekki at skapask, iv. 112; Ámundi kvað jarl ú-áhlýðinn ok mun lítið at skapask, little will come out of it, Orkn. 40; hafði mjök skapask um bygðir, Sd. 138; at nú skyli nokkut skapask at með oss, Fms. ix. 509; ef nokkut má at skapask, if any opportunity should arise, Eb. 186.

    Íslensk-ensk orðabók > SKAPA

  • 13 SÆLA

    I)
    f. bliss, happiness (eilíf sæla).
    (-da, -dr), v. to bless.
    * * *
    u, f. [a common Teut. word; A. S. sæl, sæld]:—bliss, happiness; veitti Guð þeim fé ok sælu, Edda (pref.); með Eireki at Uppsölum var sæla mest, Fas. i. 339; þar fyrir muntú öðlask eilífa sælu, Fms. i. 138; úþrjótanliga sælu, Sks. 523; himneska sælu, Pass.; sælur þessa heims, Hom. 28, passim.
    B. In COMPDS, for hospitals, refuges, or charitable works, built or done for the soul’s salvation, see the remarks s. v. brú; the forms vary between sælu- (salvation’s) and sálu- (soul’s). sælu-brú, f., see brú. sælu-bú, n. a hospital, alms-house, D. I. i. 169. sælu-dagar, m. pl. the ‘days of bliss’ = the Ember days, see Bingham’s Orig. Eccl.; Laugar-daginn, Miðviku-daginn í Sæludögum, the Saturday, Wednesday… in the Ember weeks, Fms. viii. 446, Sturl. i. 137. sæludaga-vika, u, f. the week of the sælu-dagar, i. e. an Ember week, Sturl. ii. 130. sælu-hús, n. a ‘refuge,’ hospice in deserts or mountains to receive travellers, Fms. ii. 82, iii. 124, iv. 338 (sálu-, Ó. H. 153, l. c.); um Dofra-fjall var för ór Þrándheimi, urðu menn þar opt úti ok fóru hörðum förum, lét ek þar sæluhús göra ok leggja fé til, Mork. 187, Fms. vii. 122; þar var mikit sæluhús við kirkjuna, ix. 353 (v. l. sálu-stofa, sæluhús-stofa, Fb. l. c.; or sáluhús-stofa, Cod. Eirsp. 302, v. l.); sæluhúss brenna, Grett. 121; sem vér kómum til sáluhússins á veginum, Stj. 216. sælu-setr, n. = sæluhús, Fms. viii. 439. sælu-skip, n. a ferry-boat, K. Þ. K. 142, v. l. (sálu-skip), bridges and ferries being originally works of charity, (cp. the legend of St. Christopher.) sálu-stofa, u, f. = sæluhús; þessar jarðir liggja til sálustofu Helga Ivarssonar, B. K. 45. sælu-söngr, m. a mass for one’s soul, Hom. (St.) sælu-vika, u, f. an Ember week, abbrev. = sæludaga-vika, Sturl. i. 137, iii. 146.

    Íslensk-ensk orðabók > SÆLA

  • 14 TIL

    * * *
    prep. with gen.
    1) to (ríða til skips, koma t. Noregs); leiða, stefna t. e-s, to lead, tend towards;
    2) of; tala vel, illa t e-s, to speak well, ill of one; vita t. e-s, to know of, be conscious of; spyrja t. e-s, to hear tidings of; segja t. e-s, to tell of; ljúga t. e-s, to tell a falsehood about;
    3) on; t. annarrar handar, on the other hand or side; t. vinstri, hœgri handar, on the left, right hand;
    4) denoting reason, purpose, respect (svelta sik t. fjár; berjast t. ríkis; blóta t. árs; sverð ørugt t. vápns); liggja t. byrjar, to wait for a favourable wind; hross t. reiðar, a horse for riding;
    5) e-m verðr gott, illt t. e-s, one is well or ill off for a thing, has much or little of it; þeim varð gott t. manna, they got together many men; land illt t. hafna, a land ill off for havens; henni féll þungt t. fjár, she was pressed for money;
    6) with verbs, gera e-t t. skaps e-m, to do a thing to please one; jafna e-u t. e-s, to compare it with; gera vel, illa t. e-s, to treat one well, badly;
    7) of time; t. elli, to old age; t. dauðadags, till one’s death day; liðr á sumarit t. átta vikna, the summer passed till eight weeks were left; t. þess er, þar t. er, until; allt t., all the time till;
    8) ellipt. and adverbial usages; vera t., to exist; fala hey ok mat, ef t. væri, if there were any left; hvárttveggja er t., there is a stock of both; eiga t., hafa t., to possess; þat áð, sem helzt var t., ready to hand; vera t. neyddr, to be forced; skilja t., to reserve; verða fyrstr t., to be the first to do a thing;
    9) too (t. ungr, t. gamall, eigi t. víðlendr); eigi t. mikit, not too much, not very much; æva t. snotr, not too wise; helzt t. (helzti), mikils t. (mikilsti), by far too much.
    * * *
    prep. with gen. As to this particle, the two branches of the Teutonic family vary: all the South Teut., including the Goth., present the form without the final l; Goth. du (qs. tu) = πρός, εἰς; A. S., Hel., Old Fris. te, to; North. E. te; Engl. to; Dutch te, toe; O. H. G. zi, za, zuo; Germ. zu; Old Frank. to, te, ti; while the Northerners add the l, as Dan., Swed., North. E. and Scot. til; the Swedes double the l, till. That til is the truer form is seen from rhymes, til vilja, Vígl.: on the other hand, mod. provinc. Norse and Swedish drop the l, thus te, Ivar Aasen, Rietz. The Engl. uses both forms, to, of place, till, of time, of which the latter is no doubt borrowed from the Norse or Danish: til = to is quite common still in Cumberland and other North. E. counties, ‘to gang til Carlisle,’ etc.; a single instance of the form til is said to exist in an old Northumbrian vellum. Both forms, to and til, are, we believe, identical, the latter being a compound particle, ti-l, although the origin of the l has not as vet been made out. The uncompounded particle ti- is not entirely unknown in the Scandinavian, for it has been preserved in the compds mikils-ti, hölz-ti, unz-t, qq. v. ☞ Particles, even brief monosyllabic ones, often turn out to be compds, as e. g. ok(conj.), or the suffixed verbal negative; the prep. ‘til’ therefore is no more akin to the Germ. noun ziel than is ‘ok’ ( and) to ok ( a yoke); the apparent similarity in sense is in both cases merely accidental.
    A. To, with gen., also used elliptically or as an adverb; bjóða e-m til sín, Eg. 140; til kirkju, Nj. 209; koma til boðs, 50; ganga til búðar, Grág. i. 31; ríða til skips, Ísl. ii. 192; leiða til skips, Ld. 74; til Íslands, Nj. 10; ríða til Norðrárdals, ok svá til Hrúta-fjarðar ok til Laxárdals, 32; koma til Noregs, 121; hann fór til Ólafs á Dröngum, til Gests í Haga, Landn. 154; sækja giptu til e-s, Fms. v. 154: adding direction, austr, vestr, suðr … út, inn, upp, fram, norðr til Þrandheims, austr til Danmerkr, vestr til England:, suðr til Björgynjar, etc., passim; út til, inn til, Landn. 140; heim til, Fms. xi. 382; upp til borgar; neðan til knjá, Nj. 209.
    2. with verbs, to, towards; leiða, stefna … til, to lead, tend towards, Eg. 230, Nj. 4, 102; tala vel, ílla til e-s, to speak well or ill ‘towards,’ i. e. of; vita til e-s, to know of, be conscious of, Fms. i. 142, x. 377; íllorðr til e-s, Nj. 142; minna til e-s, to remember; minnask til e-s, to kiss, 282; drekka til e-s, to ‘drink towards’ (vulg. Engl.), i. e. drink to one, Eg. 552 (also ellipt. drekka e-m til); vísa til e-s (til-vísan), Landn. 192, Nj. 209; taka til e-s, 196, Fms. i. 151: with verbs denoting to look, see, hear, turn, sjá, gæta, hlýða, heyra, hugsa … til e-s, to look, listen, think, speak … to one, Eg. 380, Nj. 2, 10, 87, 91; þeir sá eyjar í haf til útsuðrs, Landn. 35; hann sá opt ljós til leiðis konungsins, Fms. xi. 286; þeir sá eld til Úlfars-fells, Eb. 156; heyra gný ok glam til hersins, Fms. vi. 156, viii. 125; til norðr-ættar, xi. 230; sá menn elda brenna til hafs, x. 157; vissi til lands, Eg. 389; þann veg er veit til Hlaða, Fms. x. 265; horfa aptr til hala; í þeim hlut húss er til vetfangs horfir, Grág. ii. 125; spyrja til e-s, to speer after, hear tidings of one, þetta spyrsk til skipa, Fas. i. 241, Nj. 7; spyrja gott til e-s, Hkr. i. 140: segja til e-s, to tell of(see segja), Nj. 46, Ld. 40, Hrafn. 5; ljúga til e-s, to tell a falsehood of, Finnb. 318.
    3. til annarrar handar, on the other hand or side, Nj. 50, 97; til vinstri, hægri handar, til beggja handa, Hkr. i. 158, Eg. 65.
    II. denoting business, reason, purpose, capacity, respect; leggjask til svefns, ÓH.; ganga til svefns, Eb. 156; halda barni til skirnar, K. Á. 146; ríða til dagverðar, Nj. 219; fara til vistar, 40; dómar fara út til sóknar, Eg. 725; falda sér til vélar við konu, Grág. i. 338; skipa mönnum til umráða, i. 5; svelta sik til fjár, Nj. 18; drepa e-n til fjár, göra e-t til fjár, Ld. 264; gefin ( married) til fjár, 26, Nj. 257; skora á e-n til landa, Landn. 80; Eg. 498; sækja til trausts, Ld. 26; sækja til landa, Nj. 103; sækja til faðernis, Grág. i. 140; leggja fé til höfuðs e-m, taka fé til höfuðs e-m, Ld. 50, Eg. 375; berjask til ríkis, Fms. vii. 283; blóta til árs, Hkr. i. 13; sverð öruggt til vápns, Ld. 244; hafa eðli til e-s, Skálda 171; selja e-t til silfrs, to convert it into silver, Landn. 293 (Hb.); ætla e-n til dráps, Nj. 163; hlaðinn til hafs, ready for use, Fms. x. 157; liggja til byrjar, i. 135, Eg. 183; taka til konungs, Fms. i. 21; taka til lögsögu-manns, Nj. 164; kjósa til veganda, 100; vinna til e-s (see vinna); gefa til bóta, 101; göra til saka, 80; taka til ráða, 75; hvat er til ráðs, 76; þat er til jartegna, Eg. 768; til merkja (til marks), 766; til gagns, til lítils, Nj. 52; til meins, 106; til sæmdar, 79; til tíðenda, Eg. 201; til næringar, til viðrværis, til fæðu, til matar, Stj. 87, Fms. i. 126, Eg. 221; hross til reiðar, Hrafn. 7; til skjóls, Grett. 169; til sóma, til eptirlætis, Nj. 89; til spotts, Korm. 232; til gamans, til hvárs, for what purpose; as also, til einskis, til góðs, til ílls, til nokkurs.
    2. kaupa til tuttugu hundraða, to the amount of, Landn. 145; til fulls eyris, Grág.; fé til tveggja aura gulls, Fms. vii. 218; til fulls, fully; til jafns við, Nj. 46; til hálfs, Eg. 379; til loks, finally, to the end (see lok); vaxa meirr en til dæma, beyond example, unexampled, Stj. 87; draga til dæmis, to produce for the sake of example, Mar.; hence, til dæmis (as adverb), for instance (written abbreviated in mod. books, t.d. = e. g.)
    3. e-m verðr gott, íllt til e-s, to be well or ill off for a thing, have little of it; þeim varð gott til manna, Nj. 20; land íllt til hafna, a land ill off for havens, Eg. 332; þar var íllt til vað-mála, short of, Bárð. 5 new Ed.; henni féll þungt til fjár, Nj. 31; góðr til ( open-handed as to) fjár ok metnaðar, Eg. 17; færr til e-s, able to do a thing, Nj. 97, Fms. ix. 530; vænn til framkvæmdar, 480; líkligr til e-s, likely to, Nj. 132; hafa verðleika til e-s, to deserve of, Eg. 226.
    4. with verbs; göra e-t til skaps e-m, Nj. 198; göra til skaps vina minna, 80; jafna e-u til e-s, to compare it with, Ld. 60; vera til eptirmáls, Nj. 166; göra vel, ílla til e-s, Eg. 542, Ld. 62; vinna til e-s, 50, Ísl. ii. 253, Nj. 101, Eg. 519; hlutask til e-s, Nj. 101; beina til, búa til, afla til, efna til, fá til, göra til, hjálpa til, inna til, leggja til, reyna til, ráða til, segja til, skipa til, stilla til, stoða til, stofna til, taka til, vinna til, vísa til, vána til, e-s, all verbs of providing, doing, helping, disposing, and the like; as also kalla til.
    5. vera til vers, to be fishing, Korm. 142, rare, but cp. the Dan. phrase, til sös = at sea.
    III. temp., til miðs aptans, Hrafn. 7; til elli, Ld. 12; til dauða-dags, Nj. 109; allt til dauða-dags, Fms. i. 17, etc.
    2. til skamrar stundar, i. e. till within a short time, a short time ago, Hom. 107; líðr á sumarit til átta vikna, the summer passed till eight weeks (were left), Nj. 93; vika til þings, a week to (i. e. before) the season of the þing, Grág.; þrír dagar til sumars, Edda 26; tíu vikur til vetrar, Ld. 106; stund til hádegis, stund til miðs morguns, dagmála, in measuring time, used in Icel. exactly as in Engl., ten minutes to eight, a quarter to eleven, (but mod. Dan. follows the Germ. mode of reckoning, for there ‘ti minutter til tolv’, ten minutes towards twelve, is = Engl. ‘ten minutes past eleven’); til þess, until, Nj. 153; allt til, all the time till, 272, Hrafn. 7; þar til er, until, Nj. 4.
    IV. ellipt. and adverbial usages; vera til, to be ‘toward’ to exist; eiga til, hafa til, to possess; fala hey ok mat ef til væri … hvárt-tveggja er til, Nj. 73; ef þú kemr eigi til, if thou comest not to hand, 4; ef nökkut var til, Eg. 267; þat ráð sem helzt var til, ready on hand, 42; munu eigi tveir til, Nj. 261; kómu þeir þangat til, 80; ætla svá til, 86; vera til neyddr, to be forced, 98; þat er þú þarft til at taka, 105; gefa fé til, 75; væri mikit gefanda til, at, 98; telr hann þat til, at …, Fms. xi. 137; skilja til, to reserve, Nj. 54; spara til, 3, Hkr. i. 196; mæla til, 99; tala til, 216; eiga ætt til, Edda 7; hafa aldr til, Eg. 190; skorta til, Nj. 73; íllt þótti mér til móti at mæla, Fms. xi. 242; verða fyrstr til, to be the first to do a thing, v. 103; sem lög stóðu til, Ld. 32; hljótask af mér til, Nj. 113; sækja mál til laga, 86.
    2. of direction; sunnan til, Sks. 216; norðan til, e. g. sunnan til við ána, on the south side of the river, Sks. 216.
    B. Too, Lat. nimis; eigi til víðlendr, Fms. vi. 94; eigi til görla, 205; til ungr, til gamall, Grág. i. 192; verða til seinn, Bær. 15; honum þótti sinn hluti til lágr, Lv. 97; engi hefir til djarfligar risit, Mar.; helz til, mikils til, by far too much, as in mod. usage; but the ancients said hölzti (helzti) and mikilsti, thus mikilsti ( too much), Hm. 66, Bs. i. 775; hölzti, Nj. 191, Ld. 188, 216, Al. 37, 41, Fms. viii. 91, 133, Hkr. iii. 376; helzti, Eb. 154, etc., see heldr, B. III; unzt, see that word.

    Íslensk-ensk orðabók > TIL

  • 15 TOPT

    f.
    1) ‘toft’, homestead;
    Skaði byggvir fornar toptir föður, S. dwells in her father’s old home;
    2) a place marked out for a house or building (skyldi þar vera kaupstaðr; hann gaf mönnum toptir til at gera sér þar hús);
    3) the mere walls or foundations of a (former) building (út með firðinum eru víða toptir).
    * * *
    tomt, tupt, toft, tuft; the vowel is short, and toft makes a rhyme to opt (Sighvat), Hr optr, lopt, Skáld H. 6. 8: in mod. pronunc. tótt, cp. Dr. Egilsson’s Poems, p. 95; [the forms in early Swed. and Norse also vary much, tompt, top, toft, Schlyter; the word is identical with Engl. tuft.]
    B. A green tuft or knoll, green, grassy place, then generally like mid. Lat. toftum, Engl. toft, a piece of ground, messuage, homestead; en nú Skaði byggir fornar toptir föður, Gm. 11; atgeirs-toptir, poët. ‘halberds-homestead,’ i. e. the hands holding the halberd, Ad.; óðal-toptir, an allodial piece of ground, Fms. vi. (in a verse); ef maðr færir hús frá óðals-tuft, þá skal hann bera einu sinni með vátta tvá á óðals-tuftir, if a man removes a house from its ancient (allodial) ground, N. G. L. i. 379 (v. l. 14, 15); toptar nökkvi, the ‘toft-ship,’ i. e. a house, Ýt.; Hropts sig-toptir, Odin’s homestead of victory, i. e. Walhalla, Vsp.
    2. a place marked out for a house or building, a toft; en ef sú kirkja brotnar ok falla hornstafir, þá eigu vér timbri á tuft at koma fyrir tólf mánuðr, bring the timber to the toft within twelve months, N. G. L. i. 7, 8; göra kirkju ok hvergi tuft eyða, build a church, and not lay waste the toft, 8; en ef hón er eigi til, þá skal kaupa tuft þar sem menn vilja svá sem menn meta, purchase a toft where to launch the ship, 100; kirkja á skóg hálfan með tupt ok vexti, Vm. 114; mylnu-hús, tuppt ok grundvöll, D. N. iv. 537, B. K. 55, 57; skyldi þar vera kaupstaðr, hann gaf mönnum toptir til at göra sér þar hús, Hkr. i. 274; hann markaði toptir til garða, ok gaf búondum eðr kaupmönnum, Ó. H. 42; verk Dróttins várs marka topt fyrir verkum órum, Greg. 56.
    3. a square piece of ground with walls but without roof (cp. tjalda), this is the special later Icel. sense; Hjörleifr lét göra skála tvá, ok er önnur toptin átján faðma enn önnur nítján, Landn. 35; skógr umb skála-tofst, D.I. i. 475; sér þar tuptina sem hann lét göra hrófit, Ld. 34; en er hús vóru ofan tekin, þá var þar síðan kallat Hrafn-toptir, Eg. 100; út með firðinum eru víða toptir ok vítt land þat er engi maðr á, þar vil ek at vit reisim okkr bústað, Háv. 41; rétt er at kveðja búa at toptum ef búar eru brott farnir, Grág. ii. 124; búðar-tópt, the square walls of a hut without a roof, Rd. 274; toptin var full af torfi ok grjóti, id.; hann lét grafa hann hjá toptum nokkurum, Fs. 141; hús-topt, skála-t., kirkju-t., skemmu-t., fjós-t., fjárhús-t., bæjar-t., nausta-t., the bare walls, ruins of a house, skáli, church …; augna-tópt, eye-socket; svá stóð toptin eptir í varr-símanum at þar var logn, the water in the wake was like a lane, with a wall of waters on both hands, Hkr. i. 283.

    Íslensk-ensk orðabók > TOPT

  • 16 TÝJA

    I)
    f. poet. doubt.
    (týr, týði, týt), v. to avail, = tœja( hvat man mér týja, etc.?); þat týði ekki, it was of no avail.
    * * *
    tæja, tjóa, and tjá, the forms of this verb vary: tæja, tæjar tæja make a rhyme, Pd. 18; pres. tœr, pret. tœði, part. neut. tœð: týja, týr, týði: tjóa, pres. tjóar, pret. tjóaði or tjóði, see below B: and lastly, tjá, pres. té, tér (mod. tjái), pret. téði, part. téðr, téð: with neg. suff. tær-a, does not, Fms. vii. (in a verse): [Ulf. taujan = ποιειν; tawidon on the Golden horn; A. S. tawjan; O. H. G. zawian; Germ. thun; Dutch touwen.]
    B. Prop. to do, work; but here göra (q. v.) has in the Scaudin. taken the place of tæja, it is therefore only used in the sense,
    II. to help, assist, with dat. or absol.; at tœja Kleppjárni, Ísl. ii. 482 (Heiðarv. S.); þeir menn er tæðu máli Þorsteins, Ísl. ii. 305; þú tæðir mér, Drottinn ok huggaðir mik, 655 v. 2; tæja sjúkum ok vúluðum, 645. 93; þat góz eptir verðr skal ek töja ( bestow on) guðs móður, Mar.; ef þú vilt tæja honum, Clem. 56; Guðs mildi tæði málum hans, 45; hamingjan lét enn eigi seinat sér at töja honum, Al. 139; hirð er tæði honum vel, Fms. vi. 317 (in a verse); Kristr tær hodda hristi …, Lex. Poët.; at týjanda Guði = Deo auxiliante, Hom. 27; árnendr várir ok týiendr (töyiendr Cod.), 149; sá er öðrum vill týja til orrostu, 42; segir þat mest týja, at eigi hafi Guð nauðga þjónustu, O. H. L. 42; týja svá göfuglegri bæn, Hom. 1; opt hefir höfðingjum mikit tjóað at berjask at eins með frameggjan, Al. 5; kölluðu þeir á Jacobum, at þeir kæmi til at tjá þeim, 656 C. 2; Drottinn várr té (subj.) oss til þess, at vér megim, Hom. 90: recipr., téisk at báðir, help one another! H. E. i. 245.
    2. to avail; ok tör þat því at eins, ef hann vissi eigi, at, … it avails only in the case that he knew not, Grág. i. 315; þat týr ekki, boots not, avails not, or týði ekki, it was of no avail, eigi tør bónda sjá bjorgkviðr, 431; ek vissa at mér myndi ekki týja at forðask þik, Eg. 165; eyfit týr þótt skyndi seinn, a saying (see eyvit); ekki týr yðr nú at tauta eðr tutla, Fms. viii. 234 (tjár, Fb. ii, l. c.); hvárki tæði (týði, Hkr. l. c.; tjáði, Fms. v, l. c.) bæn manna né féboð, Ó. H. 190; konungr var svá reiðr at henni týði ekki at biðja, Hkr. i. 100; allir löttu Sigurð jarl í at ganga ok týði ekki (tjáði, v. l.), Nj. 271; lítið týr oss at mæða líkam várn í föstum, Hom. 73; hvat mun mér týja at eggja þá menn, what need I? Fms. viii. 136 (tjá, v. l.); ok er hón sá at eigi týði at flytja þetta mál lengra, þá hætti hón, xi. 288 (v. l.); sem hann sá at ekki týði þar at standa, Str. 42; Þorvaldr lét ekki tjóa at sakask um verkit, Glúm. 374; mun mik ekki tjóa at letja, Nj. 16; eigi mundi tjóa at brjótask við forlögunum, Fs. 20; at ekki moni tjóa, Fas. i. 364; ekki mun tjóa at göra þat, Fms. ii. 194 (v. l.); eigi þykkir oss þat tjóa, Gullþ. 20; veit ek eigi hvat þat mon tjóa, Mork. 194; Baglar sá at ekki tjóaði (tjóði) eptir at halda, Fms. ix. 13 (v. l. 7); ok tjóaðí ekki fyrir-tölur hans, x. 301; hefir ek um talat ok tjóar mér eigi, Fs. 60; eggjat væri nú ef nökkut tjóaði, 4; þeir biðja at … ok tjóar ekki, Glúm. 390; tjóði honum alls ekki, Str. 42; ekki tjóar skriptar-gangr þeim er …, 43; en at svá búnu tjár ekki, Fas. i. 364; hvat mun þá tjá við at mæla, Glúm. 324; hvat tjár mér nú, at hafa til hans stundat, Al. 129; ekki mun tjá at saka sik um orðinn hlut, Nj. 20; and so in mod. usage, þetta tjáir ekki, this won’t do; það tjáir ekki, ‘tis of no use; tjár þat alls ekki, Gísl. 43.
    3. peculiar usage, to grant, allow; því meiri gæsku er hann téði þeim af sinni hendi, Hom. 109.
    III. as an auxiliary verb; sól tér sortna, the sun does blacken, Vsp. 57 (see p. 264, foot-note 3); áðr tæði ben blæða, blood did flow, Nj. (in a verse); tjá buðlungi blæða undir, Hkv. Hjörv.; tær-a standa þarft af Þóri, Fms. vii. (in a verse); hón tær binda, Orkn. (in a verse); hann tæði velja, Rekst.; hyggja tæði, did think, Bkv. 13; tæði færa, did bring, Fms. vi. 340; Boðnar bára tér vaxa, does wax, Edda (in a verse). ☞ See also tjá, which is a different word.

    Íslensk-ensk orðabók > TÝJA

  • 17 VESALL

    (vesöl or vesul, vesalt, pl. vesalir or veslir), a.
    1) poor, destitute, wretched (vesöl arfasáta);
    2) with gen. wretched in respect of (vesöl eru vér konungs).
    * * *
    adj., fem. vesul or vesöl, neut. vesalt. The forms vary, being contracted or uncontracted, veslir, etc., as well as vesalir, etc., whence lastly, vesælir, etc.:
    α. contr. veslir, veslar, veslum, Al. 57, Th. 6; vesla (acc. pl.), Hom. 109; veslu (gen. fem.), Post. (Unger) 108; veslir, Ó. H. 151, Sks. 681; vesla (gen.), Fms. viii. 242 (vesæla, v. l. of a later vellum); selum ok veslum.
    β. uncontr. vesala = vesla, Fms. ii. 46; vesala, Post. (Unger) 18 (vesæla, v. l.); vesalir, Al. 96, l. 18; this regular declension is still in full use in Icel. speech, only not contracted, e. g. vesall, vesalingr, vesalir (not veslir); vesæla, Fas. i. 49 (paper MS.): so also in the compar. either vesalli, Greg. 37, Sd. 188; vesalla, 656 C. 34; vesalstr, Kormak, Bjarn. (in a verse); but veslari, Barl. 23 (vesalli, v. l.) Ves is the root, - all the inflexive syllable; the form vesæll is a later form, from a false etymology, as if from vé- privative, and sæll, happy. The origin of vesall is dubious, the radical s is against a derivation from the compar. verri, Goth. wairiza; and the short vowel is against deriving it from vás, vés, q. v. The true etymology, we believe, is that vesall stands for ‘usall,’ being derived from the prep. ur, or-, in its ancient form us; Goth. us-; Icel. ur-, ör-; this etymology is confirmed by form and sense alike; the old phrases, alls vesall ( omnium expers), vesall eigu ( proprii expers), were originally alliterative phrases; in Hm. 22, 69, vesall is made to alliterate with a vowel (vesall maðr ok ílla skapi … erat maðr alls vesall þótt hann sé ílla heill); usall is actually found written in Nj. (Lat.) 264, v. l.; the change of us into ves may be illustrated by the case of várr (q. v.); it is the opposite to that vocalisation of v which so frequently takes place. As to sense, vesall originally meant bereft, destitute of, = Lat. expers; and is followed by a genitive: [the Dan. form is usel, less right ussel.]
    B. Usages:
    I. with gen. bereft of; mæl þú alls vesall, Nj. 124, v. l.; ok em ek vesall eigu, bereft of my own, Háv. 42 new Ed.; mæl þú alls usall, Nj. (Lat.) 264, v. l. (but allz vesall the other vellums): wretched in respect to, vesall þóttisk þóttisk hann sinnar úgæfu, Hom. 121; vesall vígs, Am. 58; vesall ertú halds, Dropl. 30; vesöl eru vér konungs, Fms. vi. 322.
    II. poor, destitute, wretched; þú vesall, Ls. 40, 42; mér vesalli, Stj. 523; bað hana aldri þrífask svá vesul sem hón var, Nj. 194; vesöl vættr, Hom. 150; veslir menn, poor wretches, Ó. H., l. c.; veslir menn ok vitlausir, Barl. 25; aumhjartaðr við alla vesla menn, Hom. 109; þat er veslum til vilnaðar, Al. 57; sú önd er enn vesalli, Greg. 37; þykki mér því betr sem þú görir hana vesalli, Sd. 188; sú önd er vesöl, … enn vesalli (still more wretched), er …, Greg. 37; vei verði mér veslum, Th. 6; sælum ok veslum, Ó. H. 126, Mork. 216; vesælum, Fms. vii. 220, l. c.; sá veit ekki sér vesalla, 656 C. 34, and passim, see A above.
    III. as a nickname; inn vesæli (= vesli), Fms. vi. 16, 17.

    Íslensk-ensk orðabók > VESALL

  • 18 ÞESSI

    (þessi, þetta), dem. pron. this (þessi kona, or kona þessi);
    í þessu, in this moment.
    * * *
    fem. þessi, neut. þetta, a demonstr. pron.
    A. THE FORMS.—The Icel., like other Teut. languages, except the Goth., has two demonstr. prons., one simple, sá sú þat, another emphatic or deictic, þessi, þetta (cp. Gr. ὁ and ὅδε, Lat. hic and hicce); the latter is a compound word, the particle -si, sometimes changed into -sa, being suffixed to the cases of the simple pronoun; Dr. Egilsson, in Lex. Poët., first explained that this suffix was the imperative ‘see,’ Goth. sai; þessi, as well as the Engl. thi-s, the-se, tho-se, is therefore qs. the-see, that-see. The forms vary much:
    I. the earliest declension is with the suffixed particle, like -gi in ein-gi, q. v., indeclinable; it is mostly so on the Runic stones, where we find the following forms,—dat. þeim-si ( huic-ce), Rafn 178; acc. þann-si ( hunc-ce), passim; þá-si ( hanc-ce): plur. þeir-si ( hi-ce); dat. þeim-si ( his-ce); acc. þá-si ( hos-ce); neut. plur. þau-si ( haec-ce), passim: of this declension the vellums have only preserved the dat. sing. neut. því-sa, and the dat. masc. sing. and plur. þeim-a. On the Runic stones the acc. masc. sing. and plur., the acc. fem. plur., and the acc. neut. plur. are, so to say, standing phrases—to raise ‘this stone,’ ‘these stones,’ or ‘these kumbls’ (neut. plur.), or to carve ‘these Runes;’ but the other cases can only be assumed from later forms; in the Runic inscriptions they are wanting, because there was no occasion for them; thus því-sa and þeima are freq. in old Icel. vellums, but are hardly met with in Runes. Even nom. sing. masc. and fem. sá-si ( hic-ce) and sú-si ( haec-ce) are said to occur in two or three Runic inscriptions.
    II. the whole word was next turned into a regular adjective with the inflexion at the end, just like margr from mann-gi, öngr from ein-gi, in which case the suffix became assimilated to the preceding pronoun, sometimes the inflexive s and sometimes the final letter of the pronoun prevailing; hence arose the forms as given in Gramm. p. xxi:
    α. the s prevailed in the forms þessi qs. þer-si; in þes-sa; in þessum qs. þeim-sum, þem-sum; rununi þimsum ( hisce literis) occurs in Rafn 165, but is there erroneously explained; in þessu qs. því-su: acc. plur. þessa qs. þá-sa, þessar qs. þær-sar, þessi qs. þau-si.
    β. again, the final of the pronoun prevailed in þenna qs. þann-sa, þetta qs. þat-sa; so also in þeima, which stands for þeimnia, which again is an assimilation for þeim-sa or þeim-si.
    2. the older form for gen. and dat. sing. fem., as also gen. plur., is bisyllabic (gen. þessa, dat. þessi, gen. plur. þessa); þessar messu, Hom. 41; þessar upp-rásar, Fms. i. 166: í þessi útlegð, 78; af þessi sótt, ix. 390; til þessa saka, Grág. i. 324, and passim; hence, later, þessarrar, þessarri, þessarra; thus, þessarrar, MS. 544. 151; þessarri, Sks. 672 B; þessarrar, 786 B, and so in mod. usage.
    III. a spec. form is þessor (q. v.), formed like nokkorr or engarr, but only used in nom. sing. fem. and nom. acc. neut. plur. (þessor bæn, þessor orð); it seems to be a Norse form: [A. S. þes, pl. þâs; Engl. this, these; Hel. þese; O. H. G. deser; Germ. dieser; Dan.-Swed. denne is formed from the old acc. þenna; pl. disse.]
    B. THE SENSE.— This, pl. these. For the usages see the writers passim; it suffices to observe, that þessi is used both as adjective and as substantive; as adjective it may be placed before or after its noun (þessi kona or kona þessi): ellipt. usages are, í þessu, in this moment, Fms. ii. 60; í þessi (viz. hríð), in this nick of time, x. 415. For its usage with the article inn, see hinn, p. 263, col. 1 (II. 1); þessi inn skakk-borni, sveinn, Al. 29; þenna inn unga dreng, 656 C. 32, and passim.

    Íslensk-ensk orðabók > ÞESSI

  • 19 ÆTT

    * * *
    (pl. -ir), f.
    1) quarter of the heaven, direction, = átt( flugu þau í brott bæði samt í sömu ætt);
    2) one’s family, extraction, pedigree (hann var sœnskr at ætt); þaðan eru komnar þræla ættir, the race of thralls; telja ætt til e-s, to trace one’s pedigree to; e-t gengr í ætt, it is hereditary;
    3) generation (í ina þriðju eða fjórðu ætt).
    * * *
    f., like sætt (q. v.), the forms vary between átt and ætt; in old writers the latter form is by far the more common; in mod. usage they have been separated, átt meaning a quarter in a local sense, ætt a family: [ætt is akin to Ulf. aihts = τα ὑπάρχοντα; A. S. æhte = property; Early Engl. agte; Germ. acht = patrimony; the root verb is eiga, átti, like mega, máttr; from this original sense are derived both the senses, ætt = a family, and ætt or átt = Scot. ‘airt,’ ‘regio caeli;’ the etymology of átt from átta ( eight), suggested at p. 47, col. 1, is too fanciful.]
    B. An airt, quarter of the heavens, in gen. dat. pl. átta, áttum; eptir þat sá sól, ok mátti þá deila ættir, Fb. i. 431; átta ættir, eina ætt, Sks. 54; af suðr-ætt, … vestr-ætt, flugu brott í sömu ætt, … ór þeim ættum sem þér þóttu ernirnir fljúga, Ísl. ii. 195, 196; þá drífr snær ór öllum áttum, Edda i. 186 (so also Ub. l. c., but ættum Cod. Worm. l. c.); í allar áttir, Edda i. 182 (ættir Ub. l. c.); norðr-ætt, suðr-ætt, vestr-ætt, austr-ætt, qq. v.; hann skyldi auka ríki sitt hálfu í hverja höfuð-átt, Hkr. i. 49; af öllum áttum, from all ‘airts’ of heaven, Edda 40, Hkr. i. 33; ór ýmissum áttum, Orkn. (in a verse), and so on; see átt, p. 47.
    II. prop. what is inborn, native, one’s own, Lat. proprium; one’s family, extraction, kindred, pedigree; áttir, Grág. i. 238, Haustl. 10; allt er þat ætt þín, Óttar heimski, Hdl.; telja, rekja ættir, to trace pedigrees, id.; jötna ætt, id.; órar ættir, Vþm.; komnir af ætt Hörða-Kára, Fms. i. 287; hitt veit ek eigi hvaðan þjófs-augu eru komin í ættir várar, Nj. 2; tvá menn er ættir eru frá komnar, Adam ok Evu, Edda (pref.); dýrra manna ættir, … enginn stærisk af sinni ætt, Landn. 357; er þaðan komin mikil ætt, Eb. 123 new Ed.; hann er orðinn stórum kynsæll, því at til hans telja ættir flestir inir göfgustu menn á Íslandi, 126; Háleygja-ætt, Landn. 255; jarla-ættir, konunga-ættir, biskupa-ættir, etc., passim; ór ættum er ef lengra er rekit, out of the ætt, not genuine, spurious, Edda 124; e-t gengr í ætt, to be hereditary, of habits, character, diseases, or the like, Ó. H. 122; cp. úr-ætta.
    COMPDS: ættarbálkr, ættarbragð, ættarbætir, ættarferð, ættarfylgja, ættarfærsla, ættargripr, ættarhaugr, ættarhögg, ættarlaukr, ættarmenn, ættarmót, ættarnafn, ættarréttr, ættarskarð, ættarskjöldr, ættarskömm, ættarspillir, ættarstofn, ættarsvipr, ættartal, ættartala.
    ☞ Genealogies (ættir, ættar-tölur, ætt-vísi) form the ground-work of the old Icel. historiography; the ancient Saga-men delighted in them, and had a marvellous memory for lineages; in the Sagas the pedigrees give the clue by which to trace the succession of events, and supply the want of chronology. Whole chapters in the best Sagas, esp. at the beginning of a work, are set apart for genealogies, thus. Nj. ch. 1, 19, 20, 25, 26, 46, 57, 96, 97, 114, 115, 155, as also 47, 57, 58, 106 (begin.), Eb. ch. 1, 7, 8, 12, 65, Ld. ch. 1, 31, 32, Eg. ch. 23, Gullþ. ch. 1, Dropl. S. ch. 1–3, Þorst. hv. ch. 1–3, Þorst. Saga St. (the end), Rafns S. (the end-chapter), Flóam. S. ch. 1 (and esp. the end-chapter), Hænsa Þ. S. ch. 1, Gísl. S. pp. 8, 9, Vapn. S. ch. 3, Ísl. i. 353–362 (Biskupa-ættir), Guðm. S. ch. 1, Árna b. S. ch. 1, Þórð. S. hr. new Ed. (at the end), Fagrsk. 144–148, Orkn. S. ch. 39, 59. In the Sturlunga S. the initial chapters (Sturl. i. 44–55, with which the work of Sturla begins) are devoted to the tracing the families of that time; so also Sturl. i. 202–206, iii. 96, 97. But the chief store-house for genealogical knowledge is the Landnáma, which contains about 5000 pr. names, of which perhaps a third are names of women.

    Íslensk-ensk orðabók > ÆTT

См. также в других словарях:

  • vary — var‧y [ˈveəri ǁ ˈveri] verb varied PTandPP 1. [intransitive, transitive] if rates, costs, prices etc vary, or something varies them, they change when economic conditions change: • Many professional investors vary the proportions of their… …   Financial and business terms

  • Vary — Va ry, v. i. 1. To alter, or be altered, in any manner; to suffer a partial change; to become different; to be modified; as, colors vary in different lights. [1913 Webster] That each from other differs, first confess; Next, that he varies from… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Vary — Va ry, v. t. [imp. & p. p. {Varied}; p. pr. & vb. n. {Varying}.] [OE. varien, F. varier, L. variare, fr. varius various. See {Various}, and cf. {Variate}.] [1913 Webster] 1. To change the aspect of; to alter in form, appearance, substance,… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Vary — is a given name, and may refer to:* Judyth Vary Baker (born 1943), woman who claimed to have an affair with Lee Harvey Oswald * Ralph Vary Chamberlin (1879 1967), American zoologistee also* Variation …   Wikipedia

  • vary — I verb alter, alternate, assort, be inconstant, be unlike, change, contrast, depart, deviate, differ, diverge, diversify, exchange, fluctuate, give variety, innovate, interchange, make a change, make different, modify, mutare, mutate, reorganize …   Law dictionary

  • vary — [ver′ē, var′ē] vt. varied, varying [ME varien < OFr varier < L variare, to vary, change < varius, various, prob. < IE base * wa , to bend, turn > VACILLATE] 1. to change in form, appearance, nature, substance, etc.; alter; modify 2 …   English World dictionary

  • vary — ver ē, var ē vi, var·ied; vary·ing to exhibit divergence in structural or physiological characters from the typical form …   Medical dictionary

  • vary between — • vary from ... to • vary between • range from ... to to fluctuate between certain given limits (also to range from ... to) …   Idioms and examples

  • vary from ... to — • vary from ... to • vary between • range from ... to to fluctuate between certain given limits (also to range from ... to) …   Idioms and examples

  • Vary — Va ry, n. Alteration; change. [Obs.] Shak. [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • vary from — index depart Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 …   Law dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»